Bakanlık "engel tanımayan" çalışmalarını sürdürüyor

MERVE YILDIZALP - Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca, engellilerin tüm hak ve temel özgürlüklerden yararlanması için evde bakım hizmetinden erişilebilirliğe, ücretsiz seyahat hakkından istihdama kadar birçok alanda çalışmalar yürütülüyor.

Bakanlık tarafından, engellilerin potansiyelini en üst seviyede kullanabilmesi ve toplumsal yaşama katılabilmesi amacıyla çalışmalar sürdürülüyor.

Yaşamlarını kendi başlarına sürdüremeyecek derecede ağır engeli bulunan kişilere bakım ve bakım destek hizmetleri 2005 yılından bu yana etkin şekilde veriliyor. Bu kapsamda ilk defa bakıma muhtaç tüm engelliler bakım hizmeti kapsamına alındı. Evde veya özel bakım merkezlerinde sunulan bakım hizmetinin ücretlerinin ödenmesi sağlandı. Ekim 2018 tarihi itibarıyla 513 bin engelli evde bakım desteğinden yararlandı.

2002 yılında 21 Bakım ve Rehabilitasyon Merkezinde bin 843 engelliye hizmet verilirken, Ekim 2018 itibarıyla 97 yatılı bakım merkezinde 7 bin 7 engelliye yatılı hizmet sunuluyor. Gündüzlü bakım alanından ise tam veya yarı zamanlı olarak engelli vatandaşlar yararlanıyor.

7 gündüzlü bakım merkezinden 446, yarı zamanlı sunulan evde bakıma destek hizmetinden ise 94 engelli hizmet alıyor. 220 Özel Bakım Merkezinde 16 bin 607 engelli yatılı bakım hizmetinden faydalanıyor. Bu çerçevede, Ekim 2018 tarihi itibariyle 317 bakım merkezinde toplam 23 bin 619 engelliye yatılı bakım hizmeti veriliyor.

- Kurum bakımı için sırada bekleyen engelli bulunmuyor

2002 yılında 2 bin 647 engelli kurum bakımı için sıra beklerken, şu anda bakım için sıra bekleyen engelli bulunmuyor. Öte yandan, 2002 yılında 30 engelliye bir bakım elemanı düşerken, şu anda 6 engelliye 1 bakım elemanı düşüyor.

Engelliye bakan ailelere sosyo-psikolojik destek verebilmek için, misafir yatılı bakım hizmeti uygulaması da başlatıldı. Bu kapsamda ailelerin talep etmeleri halinde engelliler yılda 30 gün, her türlü ihtiyacı karşılanarak kuruluşlarda ücretsiz misafir ediliyor. Hizmet kapsamında, şu ana kadar bin 440 engelli ve ailesine misafir bakım hizmeti sunuldu. Bu uygulamanın 2019'da daha da yaygınlaştırılması planlanıyor.

Ailesi yanında bakımı mümkün olmayan engellilerin toplumsal hayata katılımlarını arttırmak amacıyla 'Umut Evleri' modeli geliştirildi. Uygulama kapsamında engelliler apartman dairesinde ya da müstakil bir evde bakım hizmeti alabiliyor. Ekim 2018 itibarıyla 142 Umut Evinde 802 engelliye hizmet sunuldu.

Evde Bakıma Destek Hizmeti kapsamında, evinde ailesi tarafından bakılan ancak evde bakım ücreti veya kurumsal bakım hizmetinden yararlanamayan bakıma muhtaç engellilere yönelik, kuruluşlardan görevlendirilen personelce hizmet veriliyor.

- Engelli istihdamı

Bakanlık engelliler için hem kamuda hem de özel sektörde iş imkanı sağlıyor. Bu kapsamda, 2008 yılında yapılan yasa değişikliği ile kota kapsamında çalıştırılan engellilerle, korumalı iş yerlerinde çalıştırılan engellilerin sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamının, kontenjan fazlası isteğe bağlı çalıştırılan engellilerin sigorta primine ait işveren hissesinin yüzde ellisinin Hazine tarafından karşılanması sağlandı.

Dört yıl önce yapılan mevzuat değişikliği ile özel sektörde engelli istihdamının artırılmasının teşvik edilmesi için yükümlü olmadığı halde engelli çalıştıran iş verenler ve kota fazlası engelli çalıştıran iş verenler için sigorta primi destek miktarının yüzde 50'den yüzde 100'e çıkarılması sağlandı.

İş Kanununa göre, çalıştırılmayan her engelli ve çalıştırılmayan her ay için 1 Ocak 2018 itibarıyla 2 bin 627 lira idari para cezası uygulandı.

Bu yılın Şubat ayı itibarıyla kamu kurumlarında işçi statüsünde mevcut istihdam edilen engelli işçi 10 bin 447 oldu. 2018 yılı Şubat ayı itibarıyla özel sektörde halen 101 bin 212 engelli çalışan bulunuyor. Toplamda 111 bin 659 engelli işçi statüsünde çalışıyor.

2010 ve sonrasında Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile kamudaki engelli istihdamı istisna kapsamına alınarak kadro sınırlamalarının dışında bırakıldı. 2011 yılı sonunda engelliler için ayrı ve merkezi bir sınav uygulaması getirildi ve ilk merkezi sınav 2012 yılında gerçekleştirildi. Engel durumuna uygun soru ve değerlendirme sistemi oluşturuldu, engel durumuna uygun materyal ve okuyucu-işaretleyici desteği sağlandı.

22 Nisan'da gerçekleştirilen 2018 EKPSS’ye başvuran 88 bin 833 engellinin 7 milyon 106 bin 640 liralık sınav ücreti Bakanlık tarafından karşılandı.

Ayrıca, 2008 yılında engelli memurlar için daha uygun emeklilik imkanı tanındı. 2011'den itibaren engelli memurlara gece nöbeti ve vardiyası verilmemesi, engelli memurların mesai ve dinlenme sürelerinin farklı belirlenebilmesine imkan sağlandı.

2014 yılında mevzuat değişikliğiyle kendisi, eşi veya birinci derece kan hısımlığı bulunan bakmakla yükümlü olduğu aile fertleri engelli olan memurların engellilik durumundan kaynaklanan yer değiştirme taleplerinin karşılanmasına imkan verildi.

- Korumalı işyeri modeli getirildi

İş gücü piyasasına kazandırılmaları güç olan engelliler için korumalı iş yeri modeli ile engellilerin özel sektörde istihdamı destekleniyor. Çalışma ortamının özel olarak düzenlendiği korumalı iş yerlerine ilişkin Yönetmelik 26 Kasım 2013'te yürürlüğe girdi ve korumalı işyerleri için zihinsel veya ruhsal engelli istihdamı şartı getirildi.

Ayrıca 30 Nisan 2016'da yürürlüğe giren yönetmelik ile korumalı iş yerlerinde çalışan engellilerin ücretlerine karşılık iş verene yapılacak ödeme hakkında düzenleme yapıldı. Böylece korumalı iş yerlerinin açılması ve sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik vergi kolaylıkları sağlandı.

Bu iş yerlerinde çalıştırılan engellilerin işsizlik sigortası işveren payı Hazinece karşılandı.

İş gücü piyasasına girmekte zorlanan, ruhsal ve zihinsel engellilerin, korumalı iş yerlerinde istihdamları için Bakanlık tarafından, 2018 yılı ilk altı aylık döneminde 598 lira, ikinci altı aylık dönemi için ise 650 lira olmak üzere her ay her bir engelli için iş verene ücret desteği ödemesi yapılıyor.

Engelli bireylerin özel sektörde istihdamını desteklemek amacıyla da özel sektör iş birliği ile destekli istihdam projesi "İşe Katıl Hayata Atıl Projesi" uygulandı.

Girişimcilik eğitimi alan veya meslekte eğitim almış engellilerden kendi işini kurmak isteyenlere, uygun görülmesi durumunda 50 bin liraya kadar hibe desteği verildi.

- Erişilebilirlik mevzuatı genelge ve yönetmeliklerle güçlendirildi

Engellilerin toplumsal hayata katılımı önündeki engelleri kaldırmak üzere, kamuya açık alanlar, binalar ile şehir içi toplu taşıma hizmetlerinin engellilerin kullanımına uygun hale getirilmesi zorunluluğu getirildi.

Şehirler arası toplu taşıma hizmetlerinin de erişilebilir olması zorunluluğu yasa maddesine eklendi. Kurulan altyapıyı hayata geçirmek üzere "Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Yönetmeliği" 2013 yılında yürürlüğe girdi.

Yönetmelik kapsamında "Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Komisyonları" tarafından yürütülen takip ve denetlemeler ile erişilebilir olmayan uygulamalar için ceza uygulaması düzenlendi.

Yönetmelikle kurulan "Ulusal Erişilebilirlik İzleme Sistemi" ile Türkiye Ulusal Erişilebilirlik Envanterinin oluşturulması hedeflendi ve şu ana kadar 35 bin veri girişi yapıldı. Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Yönetmeliği'nde, 21 Eylül 2016'da değişikliğe gidildi.

Erişilebilirlik mevzuatı, genelge ve yönetmelikler ile güçlendirildi. Engellilerin oy kullanmasında yaşanan sorunların giderilmesi amacıyla yapılan düzenlemeler sonrasında 12 Haziran 2011'de yapılan seçimlerde engellilerin oy kullanmasında yaşanan sorunların giderilmesi amacıyla bir genelge hazırlandı ve seçimlerde engellilerin haklarına erişilebilirliğinin gözetilmesinin yasal altyapısı sağlandı.

Bu yıl Bakanlığın talebiyle tüm toplu taşıma araçlarında görme engelliler için araç içinde bilgilendirme anonsu yapılmasına yönelik tedbirlerin alınması için İçişleri Bakanlığı tarafından belediyelere gerekli duyurunun yapılması sağlandı.

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı iş birliğinde 26 pilot ilde görme engellilere navigasyon özellikli Gören Göz cihazlarının dağıtımı yapıldı. 2018 yılında 5 bin 'Gören Göz' cihazı 41 yeni ilde dağıtılmaya başlandı.

- Ücretsiz seyahat hattı

Dört yıl önce başlatılan engelli ve yaşlı vatandaşlar ve refakatçilerine yönelik ücretsiz seyahat uygulaması tüm Türkiye'de hayata geçti. 4 Mart 2014'teki yönetmelikle engelli bireylere, yaşlı vatandaşlara ve ağır engelli bireylerin refakatçilerine şehirci toplu ulaşım hizmetlerinden ücretsiz yararlanma hakkı sağlandı.

Ayrıca, engelli bireyler ve ağır engelli bireylerin refakatçilerine şehirler arası demir yolları ve deniz yolları hizmetlerinden ücretsiz, yaşlılara ise yüzde 50 indirimli yararlanma imkanı getirildi.

Ücretsiz seyahat yükümlülüğü bulunan işletmecilere yapılacak gelir desteğine ilişkin yönetmelik 6 Ocak 2016'da yayımlandı. 2015 yılı Nisan ayından itibaren geçerli olmak üzere ücretsiz seyahat taşımacılığı yapan özel şahıs ya da şirketlere ait yaklaşık 13 bin araca Bakanlık tarafından gelir desteği ödemesi yapılmaya başlandı.

Gelir desteği kapsamında, bugüne kadar 523 milyon lira gelir desteği ödemesi yapıldı. Gelir desteği ödemeleri, yönetmelikte 8 Haziran 2018'de yapılan değişiklikle, her bir ödeme kalemi yüzde 33 oranında arttırıldı.

Bu çerçevede, Ankara ve İstanbul için ödenen 1000 lira 1330 liraya, büyükşehir belediyelerinde yer alan özel halk otobüsü ve deniz ulaşım araçları için ödenen 750 lira ise 1000 liraya ve belediyeler için ödenen 600 lira 800 liraya yükseltildi.

- Eğitimde fırsat eşitliği sağlandı

Özel eğitimden faydalanmak için gereken yüzde 40 engel oranı yüzde 20 ye düşürülerek yaş sınırı kaldırıldı. Resmi özel eğitim kurumlarına devam eden engelli öğrencilere evlerinden okullarına ücretsiz taşıma hizmeti verilmeye başlandı.

Özel eğitim okullarında, özel eğitim sınıflarında ve kaynaştırma sınıflarında öğrenim gören engelli öğrenci sayısı 2001-2002 eğitim öğretim yılında 53 bin 306 iken bu sayı 2016-2017 eğitim öğretim yılı sonu itibarıyla toplam bin 362 okul/kurum ve sınıfta 333 bin 598'e yükseldi.

Taşıma hizmetinden 2016-2017 öğretim yılı sonunda faydalanan engelli öğrenci sayısı 86 bin 836 oldu. Kimlik Kartı Türkiye'de 2018 yılı Haziran ayı itibarıyla 782 bin 348 engelli, Bakanlık tarafından verilen engelli kimlik kartı hizmetinden faydalanıyor.

- Otizm Eylem Planı açıklandı

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı öncülüğünde kamu kurum ve kuruluşlar ile Otizm Platformuna üye sivil toplum kuruluşlarının birlikte hazırladığı "Otizm Eylem Planı" 3 Aralık 2016'da kamuoyuna duyuruldu.

Altı ana başlıktan oluşan ve 26 tedbirin yer aldığı eylem planı, ilgili kurumlar tarafından hayata geçiriliyor. Otizm eylem planı kapsamında sorumlu kurum ve kuruluşların çalışmaları raporlanıyor. Eylem Planı kapsamında İzleme ve Değerlendirme Kurulu koordinasyon görevi yürütülüyor.

Bu kapsamda, Sağlık Bakanlığı tarafından 71 ilde gelişimsel tarama programları içerisine otizm başlığı da program olarak eklenerek, çocukların mümkün olan en kısa sürede erken tanı hizmeti alarak destek programlarına erişimleri sağlandı.

Eylem planı kapsamında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından özel eğitim yönetmeliğine otizm tanısı eklendi, eğitim modülleri, etkinlik kartları ve aile eğitimi programları projeleri başlatıldı. YÖK tarafından 4 üniversitede Otizm tanı eğitim ve uygulama merkezi açılış onayı verildi.

Profesyonellerin yetiştirilmesi için de tezli ve tezsiz yüksek lisans programları hayata geçirildi.

2015 yılında gerçekleştirilen Türk işaret dili dil bilgisi kitabı çalışmaları 26 ilde hizmete sunuldu.

2016 yılında 2 bin kelime ve 12 bin videodan oluşan ve 3 dil ile erişilebilen Türk İşaret Dili sözlüğü internet ortamında kullanıcıların hizmetine açıldı.