Mevlana kimdir? Eserleri nelerdir? Mevlana sözleri ve yedi öğüdü...

Vefatının 746. yılında anılan Mevlana 30 Eylül 1207 yılında bugünkü Afganistan topraklarında olan Belh’de dünyaya gelmiştir. Annesi Mümine Hatun, babası tasavvuf ehli Sultan’ül Ulema olarak tanınan Bahaeddin Veled’dir. Bahaeddin Veled yaşanan bazı siyasi olaylar ve yaklaşmakta olan Moğol tehlikesi karşı Belh’den ayrılma kararı almıştır. Mevlana Belh’de ayrıldığı sırada henüz 5 yaşındaydı.

VEFATININ 746. YILINDAN ANILAN MEVLANA KİMDİR?

Babası Bahaeddin ve ona tabi olan müridleriyle birlikte Belh’ten Nişabur ve Bağdat üzerinden hac vazifesini yapmak üzere Mekke ve Medine’ye gitmişlerdir. Mekke ve Medine’den ayrıldıktan sonra Şam’da Muhiddin İbn’ül Arabi hazretlerinin yanında bir süre kaldıktan sonra Allah’ın kendisine sunduğu işaretlerle Anadolu topraklarına kadar varırlar. Anadolu’ya geldiğinde ilk olarak Malatya ve Karaman’a yerleşir, Anadolu topraklarında da ünü hemen yayılarak Selçuklu Sultanının kulağına kadar gider.
Selçuklu Devleti Anadolu’da Moğol ve Haçlılarla mücadeleyi sürdürürken bir yandan başkent Konya’da sanat, kültür, ilim faaliyetlerine de devam ediyordu. O dönemde Selçuklu Devleti’nin başında olan Alaeddin Keykubat Bahaeddin Veled’in büyüklüğünü duyup Konya’ya davet eder. Sultan’ül Ulema Bahaeddin Veled, Selçuklu sultanının davetini kabul edip 1228 yılında Konya’ya gelir.
​
Alaaddin Keykubat, alimlerin ve Allah dostlarının yer aldığı bu önemli kafileye Selçuklu sarayının gül bahçesi olarak kullandığı alanı vermiştir. Bahaeddin Veled burada dini faaliyetlerini sürdürürken oğlu Celalleddin Rumi’yi yanından ayırmayarak onun da Allah yolunda ilim irfan sahibi olmasını istemiştir.

Oğlu Mevlana’nın ilim zenginliği yüzyılları aşarak günümüze kadar intikal edeceğini Şam’da ziyaret ettikleri Muhiddin İbn’ül Arabi gönül gözüyle görerek onları Şam’dan uğurlarken babasının arkasında yürüyen Mevlana için şu sözleri söyleyecektir: ‘Koca bir umman bir ırmağın peşine düşmüş gidiyor. Bir ırmak koca bir ummanı peşine takmış gidiyor.’ 

Bahaeddin Veled, Konya’ya yerleştikten 3 yıl vefat eder, geride kalan müritleri oğlu Mevlana’nın çevresinde toplanır. Mevlana babasının müritlerine müderrislik yaparken Belh’de eğitim aldığı hocası Seyyit Burhaneddin Konya’ya gelir. Henüz 24 yaşında olan Mevlana zahir ilimlerde ilerlemesi için hocasının tavsiyesiyle Halep ve Şam’a gider. Burada Arap dili ve edebiyatı, fıkıh, tefsir, hadis gibi ilimlerin yanı sıra akli ve nakli ilimlerden de icazet alır. Dönemin ünlü alimleri Muhyiddin İbnü’l Arabi, Sa’deddin-i Hammuye, Evhadüddin-i Kirmani, Sadeddin Konevi ile dersler alarak sohbetlerde bulunur.

Halep ve Şam’da ne kadar süre kaldığı kesin kayıtlarda yoktur. Mevlana, Şam’dan ayrılıp Kayseri’de bulunan hocası Seyyid Burhaneddin’in yanına gelir, hocasından icazetini aldıktan sonra dört farklı medresede ders vermeye başlar. 

İKİ DENİZİN BULUŞMASI

Şems-i Tebrizi yani Tebriz’in güneşi lakaplı Tebrizli alim, Bağdat, Şam, Halep, Kayseri, Aksray, Sivas, Erzurum, Erzurum, Erzincan’a yolculuklar yapar. Zamanın alim ve sufilerinden dersler alarak sohbetlerine katılır. Kimya, mantık, ilahiyat gibi aklı ve nakli ilimlerde eğitim almış olmasına rağmen bunlardan sıyrılıp tasavvufa başlar. Şems, sohbetinin ağırlığını taşıyabilen bir gönül dostu murad eder.

Şems, Konya’ya geldiğinde Şeker-i Füruşan Han’ın önünde ansızın Mevlana’nın karşısına çıkar. Farklı topraklardan çıkıp Konya’da kavuşan iki deniz birbirlerine can yoldaşı olur. Birbirlerine Allah aşkını anlatıp ayna olurlar.

Mevlana, Şems ile buluştuktan sonra medrese derslerine bir yana bırakıp sadece Şems ile sohbet etmeye başladı. Halk, Mevlana’nın sohbet ve vaazlarından mahrum kalınca kim olduğundan habersiz oldukları Şems’e kin besler oldular. Bu durumdan haberdar olan Şems şehri terk eder. Şems’in gitmesi Mevlana’yı çok üzmüş, Şam’da olduğunu öğrendikten sonra mektuplar yazmıştır.

Mevlana, gönül dostundan ayrılmış olmanın hüznü ile sema etmeye başlar. Sema, yaratıcıya olan aşk ile hareket etmeye, insanın dirilişini sembol eder. Bazı kaynaklar Mevlana’ya sema etmeyi Şems’in öğrettini kaydeder. Şems Konya’ya yeniden dönüşse de yine aynı sıkıntılar yaşadığından tekrar ortadan kaybolur. Şems’in ardından Mevlana aşkla şiirler okuyarak hiç durmadan sema ettiğini oğlu Sultan Veled nakletmektedir. 
Mevlana için sema, ‘kainatın canlı cansız tüm varlıkların bir dönüş içinde olduklarını ve bu dönüşün başıboş değil, Allah’ı zikrederek yapıldığını’ düşünür. Bundan dolayı kendisi de büyük bir coşkuyla sema eder.

Gönül dostunun kaybetmenin hüznü ile yaşayan Mevlana Hüsamettin Çelebi ve Selahaddin Zerkubi ile Şems’in yerini doldurmaya çalışır.

MEVLANA’NIN VEFATI

17 Aralık 1273 tarihinde fiziken vefat edip ruhen rabbine kavuşmuştur. Hayatını ‘hamdım, piştim, yandım’ sözleriyle özetlemiştir. Mevlana vasiyeti üzerine cenaze namazını Sadrettin Konevi kıldırmıştır. 

VASİYETİ

‘Size, gizlide ve açıkta Allah’tan korkmayı, az yemeyi, az uyumayı, az konuşmayı, isyan ve günahları terk etmeyi, oruç tutmayı, namaza devam etmeyi, sürekli olarak şehveti terk etmeyi, bütün yaratıklardan gelen cefaya tahammüllü olmayı, aptal ve cahillerle oturmamayı, güzel davranışlı ve olgun kişilerle birlikte bulunmayı vasiyet ediyorum. İnsanların en hayırlısı, insanlara yararı olandır. Sözün en hayırlısı, az ve anlaşılır olanıdır.’

ESERLERİ

- Mesnevi: Mevlana’nın tasavvuf anlayışını içeren en önemli eserlerinden biridir.
- Divan-ı Kebir: Mevla’nın divanı
- Fihi Ma Fi: Mevlana’nın müridleri tarafından derlenen sohbetlerinin yer aldığı eserdir.

MEVLANA SÖZLERİ

- Her şey vaktini bekler
Ne gül vaktinden önce açar
Ne güneş vaktinden erken doğar
Bekle, senin olan sana gelecektir.

- Küsmek ve darılmak için bahaneler aramak yerine, sevmek sevilmek için çareler arayın.

- İstediğin bir şey oluyorsa bir hayır, olmuyorsa bin hayır vardır.

- Canı canana teslime hazır değilsen ‘ben aşığım’ deme kimseye.

- Neden duasız bırakıyorsun dilini, kapıyı çalmadan açılmasını bekleyenlerden misin yoksa?

MEVLANA’NIN YEDİ ÖĞÜDÜ

- Cömertlik ve yardım etmekte akarsu gibi ol.
- Şefkat ve merhamette güneş gibi ol.
- Başkalarının kusurunu örtmekte gece gibi ol.
- Hiddet ve asabiyette ölü gibi ol.
- Tevazu ve alçak gönüllülükte toprak gibi ol.
- Hoşgörüde deniz gibi ol.
- Ya olduğun gibi görün, ya göründüğün gibi ol.

ŞEB-İ ARUS NEDİR?

Şeb-i Arus, Mevlana Celaleddin Rumi’nin vefat edip Rabbine kavuştuğu gece olarak adlandırılır. Bu gece dünyanın farklı yerlerindeki mevlevihanelerde düğün gecesi olarak kutlanır. 

Ölüm gecesini matem olarak değil düğün gecesi olarak görmek tasavvuf ehlinin ölüm korkusunun olmadığı anlamına gelmektedir. Bu düşünce Yunus Suresi 62. ayette şöyle açıklanır.

اَلَٓا اِنَّ اَوْلِيَٓاءَ اللّٰهِ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَۚ

‘İyi bilin ki; Evliyaullah’a asla korku ve kuşku yoktur; onlar mahzun ve hamrum da olmayacaklardır.’ 

Arifler, yaşam ve ölüm arasında fark görmeyen, ölümle beraber yaşamın devam edeceğini hatta ölümü, ömrü boyunca peşinden koştuğu sevgiliye kavuşma olarak kabul ederler

Hz. Mevlana müritlerine ölümünün ardından mateme girmelerini değil düğün varmış gibi kutlamalarını vasiyet eder. 

ŞEB-İ ARUS KUTLAMALARINDA MEVLANA NASIL ANILIR?

Her yıl 10-17 Aralıkta kutlanan Şeb-i Arus törenlerinde Kuran-ı Kerim okunarak hatimler indirilir. Başta Konya olmak üzere Galata, Yenikapı Mevlevihanelerinde mevleviliğe has olan sema ve mukabale-i şerif ayinleri yapılır.