Kemik iliği nakli nedir, nasıl yapılır?

Konu ile ilgili olarak konuştuğumuz Emsey Hospital'dan Hematoloji Uzmanı Doç. Dr. Alev Erikçi, hastalık kemik iliğini etkileyip düzgün işlev yapamaz hale getirdiğinde, bir kemik iliği veya kordon kanı naklinin en iyi tedavi seçeneği olacağını söylüyor.

Kemik iliği nakli nedir? Neden önemlidir?

Kemik iliğini; kök hücrelerden kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri ve kan pulcuklarının yapıldığı bir fabrika olarak kabul edebiliriz. Bu fabrikadaki bir hasar, direkt olarak kök hücreleri bozabileceği için kan hücrelerinin yapımı da bundan etkilenir. Bu nedenle, bazı hastalıklarda tedavi için kök hücreleri yerine koymak gerekebilir.

Halk arasında kemik iliği nakli olarak bilinir ancak gerçekte; kemik iliği, dolaşan kan, kordon kanı gibi kaynaklardan toplanan kök hücrelerin naklidir. Kan hücreleri; kırmızı kan hücreleri (Alyuvarlar), beyaz kan hücreleri (akyuvarlar) ve kan pulcuklarıdır (trombositler). Kırmızı kan hücreleri (alyuvarlar), vücut için hayati önem taşıyan oksijeni dokulara taşır, beyaz kan hücreleri (akyuvarlar) enfeksiyonlarla mücadeleye ve kan pulcukları (trombositler) ise kanamayı kontrole yardım ederler. Sağlıklı bir insan için, bu üç serinin düzenli çalışması gereklidir. Yaşamak için, sağlıklı kemik iliği ve kan hücreleri şarttır. Hastalık kemik iliğini etkileyip düzgün işlev yapamaz hale getirdiğinde, bir kemik iliği veya kordon kanı nakli en iyi tedavi seçeneği olabilir.

Hangi hastalıklar kemik iliği naklini gerektirir?

•  Lösemi ve Lenfomalar

•  Multiple myeloma ve bazı durumlarda diğer plazma hücre bozuklukları

•  Myelodisplastik sendrom ve myeloproliferatif hastalıklar

•  Ciddi aplastik anemi ve diğer kemik iliği yetmezliği durumları

•  Ciddi kombine immün yetmezlik ve diğer genetik immün sistem bozukluklar

•  Hemoglobinopatiler

•  Hurler Sendromu ve diğer genetik metabolik bozukluklar

•  Diğer habis tümörler

Kemik iliği kimlerden alınır ve nasıl saklanır?

Hastaya kök hücrelerini veren kişiye verici (donör) adı verilir. Bir kişinin verici olabilmesi için, hastayla doku gruplarının (HLA) uyumlu olması gerekir. Doku grubu uyumu kardeşler arasında sıktır, bu nedenle önce kardeşlere bakılır.  Uygun kardeş yoksa anne, baba ve diğer yakın akrabaları taranır. Akrabalar içinde de uyumlu verici bulunamazsa, ilik bankalarına başvurulur. Öncelikle yurt içi, bulunamazsa yurt dışı verici taranır.  Ülkemizde, Ankara ve İstanbul'da birer doku bankası vardır.

Kemik iliği (kök hücre) vericisi sağlık açısından zarara uğrar mı?

Hayır, kök hücre vermek kişiye hiçbir zarar vermez. Kişi eğer bir yakınına kök hücre verecek ise, yaş sınırı genellikle aranmaz.  Doku bankasına kök hücre bağışı yapacak kişilerin ise, 18-55 yaş arası ve sağlıklı olması gerekir. Vericiye (donöre) sadece 5 gün, sabah akşam kök hücrelerini dolaşan kana çıkarmak için aşı tedavisi uygulanır. Kök hücre sayısı kanda uygun düzeye geldiğinde, kan bağışı gibi koldan bir cihaz yardımı ile toplanır.

Kemik iliği nakil şekilleri nelerdir?

1-      Hastanın kendisinden kendisine (otolog)

2-      Bir başkasından hastaya (allojenik)

Allojenik kemik iliği nakli, doku uyumlu akrabadan veya akraba dışı birisinden olabilir.

Nakil nasıl gerçekleştirilmektedir?

Bazı kanser türlerinde, hastalığın özelliklerine göre yüksek doz kemoterapi ve/veya radyoterapi gerekmektedir. Yüksek doz kemoterapi, sağlıklı kök hücrelerin yok olmasına neden olur. Bu nedenle, kök hücreler zarar görmeden önce toplanır ve dondurularak saklanır. Yüksek doz ilaç tedavisi ve/veya radyoterapiden sonra dondurulmuş olan kök hücreler, tekrar vücut ısısına döndürülerek geri verilir.

Allojenik nakilde ise, kök hücreler hastanın kendisinden değil, doku tipi hastaya uyan bir vericiden elde edilir. Yine yüksek doz ilaç tedavisi ve/veya radyasyon tedavisi gördükten sonra vericiden toplanan bu hücreler hastaya verilir.

Nakil sonrası hastayı neler beklemektedir?

Tüm nakillerde en önemli sorun hastalığın tekrarlamasıdır. Bunun dışında otolog nakillerden sonra pek sorun yaşanmaz. Esas sorun, allojenik nakillerin ardından ortaya çıkabilir. Her ne kadar doku grubu uygun kişiden nakil yapılsa da, kardeş dahi olsa verici ve hasta birbirine yabancıdır.  Vericinin güçlü hücreleri, alıcının hücrelerine karşı reaksiyon göstererek tahrip eder ve bizlerin kısaca GVHD (graft versus host hastalığı) diye adlandırdığımız hastalık tablosu ortaya çıkabilir. Bu tabloda cilt döküntüleri, ağız içinde yara, göz kuruluğu, ishal, sarılık olabilir. Nakil esnasında, bu yan etkileri önlemek için çeşitli tedaviler uygulanır ancak, yine de bu etkiler gözlenebilir. Bu GVHD'nin aşırı olmayacak düzeyde ortaya çıkmasını isteriz. Çünkü, vericinin sağlıklı hücreleri aynı zamanda hastalıklı hücreleri de tahrip eder ve bu tedavi anlamında istenmeyen bir etkidir.