Batık banka delikleri kapatılamadı

Büyük bölümü 2001 krizinin ardından uygulanan “bankacılık operasyonu” kapsamında olmak üzere mali yapısı bozulduğu için el konularak borçları kamu tarafından üstlenilen bankalardan kaynaklanan “kara delik”, aradan geçen süre içinde kapanmak bir yana giderek daha da büyüdü.

Hazine’nin, el konulan batık bankaların borçlarının tasfiyesi için TMSF’ye ikrazen ihraç ettiği özel tertip devlet iç borçlanma senetlerinden (DİBS) doğan alacağı, temmuz sonu itibariyle 81.2 milyar YTL’ye ulaştı. Bunun da yarıdan fazlasının vadesi geçmiş alacak olduğu belirlendi.

Hazine Müsteşarlığı verilerinden yapılan belirlemeye göre Hazine’nin, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’ndan (TMSF) Temmuz 2007 sonu itibariyle 41 milyar 203 milyon YTL’si vadesi geçmiş toplam 81 milyar 191.6 milyon YTL alacağı bulunuyor. Hazine’nin; TMSF’nin yanı sıra verdiği garantiler kapsamında belediyeler, KİT’ler ve bazı şirketlerin borçlarına yönelik üstlenimleriyle birlikte oluşan toplam alacağı ise 101.3 milyar YTL’ye ulaştı. Bunun da 46.6 milyarı, vadesi geçmiş alacak niteliğinde.

Başta TMSF olmak üzere borçlu kuruluşlardan alacağını tahsil edemeyen Hazine’nin, katlandığı faiz yükü nedeniyle bu alandaki “kara delik” giderek daha da büyüyor.

-BANKALAR NEDEN BATMIŞTI?

Banka kurmanın teknik koşullarının yeterince gözetilmemesi, teknik, mali ve etik kısıtların, siyasi ilişkilerle aşılması, gerekli etik niteliklere sahip olmayanlara banka kurma izni verilmesi, Bankalar Yeminli Murakıpları raporlarının dikkate alınmaması ve bilançoların gerçeğe aykırı olarak yayınlanmasına göz yumulması, iktisat literatürüne “hortumlama” olarak giren yöntemlere yol açarak bankaların mali yapılarının giderek zayıflaması ve art arda batmasına yol açtı.

-TASFİYE YERİNE BORÇLARI ÜSTLENİLDİ-

TMSF’ye 1997’de devredilen Türk Ticaret Bankası ile ardından devredilen 5 Egebank, Yurtbank, Yaşarbank, Esbank, Ekspresbank’ta, bilanço zararının tasarruf mevduatından daha az olduğu görüldü. Bu nedenle, söz konusu bankalar, mevduatları ödenerek tasfiye yerine TMSF’ ye devredildi. Bu yolla mali yapılarının düzeltilebileceği düşünüldü. TMSF’nin yönetimi Merkez Bankası'ndan, 31 Ağustos 2000’de oluşturulan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’na (BDDK) geçti. TMSF kaynaklarının yetersizliği bilindiği halde Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizlerinde, yöntem değişikliğine gidilmedi. İzleyen dönemde 16 bankanın TMSF’ye devri, özellikle dış yükümlülüklerin dayattığı bir “zorunluluk” olarak uygulandı. Zora düşen bankaların yurt dışındaki kişi ve kuruluşlara olan yükümlülükleri, TMSF garantisi kapsamında değilken, bu kapsama alındı. IMF ve diğer bağlantılı uluslar arası finans kuruluşlarının doğrudan müdahaleleri etkili oldu. 2003 yılında İmarbank’a el koyma ve tasfiye işlemi ise özel yasa ile gerçekleştirildi.

-KENDİSİ GİTTİ, YÜKÜ KALDI-

Böylece 1997’den bu yana TMSF’ye 22 banka devredildi. Bunların bir kısmı birleştirilerek satılırken, diğerleri ise bankacılık izinlerinin iptaliyle tasfiye edildi. Bayındırbank ise varlık yönetimi fonksiyonunu yerine getirmek üzere bir geçiş bankası olarak tutuluyor.
TMSF tarafından devralınan bankalarla ilgili olarak gerek duyulan finansman, Hazine tarafından ihraç edilen özel tertip tahviller, Merkez Bankası’ndan kullanılan avanslar ve TMSF’nin kendi kaynaklarından sağlandı. Ancak ilk bankacılık operasyonunun finansmanının büyük bölümünün verdiği özel tertip DİBS’lerle karşılanması ve bu kapsamda alacakların zamanında tahsil edilememesi, Hazine’ye ağır bir yük yükledi.

-VADE GEÇİYOR, TAHSİL EDİLEMİYOR-

Hazine’nin Mayıs 2007 sonu itibariyle 101.3 milyar YTL’ye ulaşan alacağının yarıya yakınını oluşturan vadesi geçmiş alacaklar, 2001 yılında 6.3 milyar, 2002’de 6.7 milyar YTL düzeyinde bulunuyordu. Söz konusu alacak stoku özellikle 2003’ten itibaren hızla büyüdü. Anılan yıl iki kattan fazla büyüyerek 18 milyara ulaşan vadesi geçmiş alacak stoku, 2004 yılında da 31.4 milyar YTL ile ikiye katlandı. Vadesi geçmiş alacaklar 2005 yılında 32.1 milyar, 2006 yılında 42.6 milyar YTL’ye ulaştı. Bu yılın ilk yedi ayında ise 4 milyarlık net artışla bu tutar 46.6 milyar YTL oldu. Toplam alacak stoku da büyümeye devam etti.

El konulan bankalar ve el koyma tarihleri

BDDK’dan önce        El koyma tar.

T.Ticaret Bankası     06.11.1997

Bank Ekspres          12.12.1998

İnterbank             07.01.1999

Egebank               22.12.1999

Yurtbank              22.12.1999

Sümerbank             22.12.1999

Esbank                22.12.1999

Yaşarbank             22.12.1999

BDDK kararıyla   Karar tarihi

Kıbrıs Kredi Bankası  27.09.2000

Bank Kapital          27.10.2000

Etibank               27.10.2000

Demirbank             06.12.2000

Ulusal Bank           28.02.2001

İktisat Bankası       15.03.2001

Sitebank              10.07.2001

Milli Aydın Bankası   10.07.2001

Kentbank              10.07.2001

Bayındırbank          10.07.2001

EGS Bank              10.07.2001

Toprakbank            30.11.2001

Pamukbank             18.06.2002

Özel yasayla     Yasanın tarihi

İmar Bankası          16.12.2003

-TOPLAM HAZİNE ALACAĞI 100 MİLYARI AŞTI-

En fazla TMSF’den alacağı bulunan Hazine’nin diğer kuruluşlarla birlikte toplam alacağı ise temmuz sonu itibariyle 101 milyar 267.1 milyon YTL’ye ulaştı. Bunun 46 milyar 622.6 milyon YTL’sini vadesi geçmiş, 54 milyar 644.6 milyonunu ise henüz vadesi gelmemiş alacaklar oluşturuyor.
Hazine’nin TMSF’den sonra en fazla alacağı bulunan kuruluşların başında, toplam 3 milyar 815.3 milyon YTL ile Ankara Büyükşehir Belediyesi ve bağlı kuruluşları geliyor. Bu borcun da 2 milyar 326.8 milyon YTL ile büyük bölümünün vadesi geçmiş durumda. Toplam borç tutarında Ankara’yı 3 milyar 678.6 milyon YTL ile İzmit Büyükşehir Belediyesi, 1 milyar 849 milyon YTL ile TCDD, 1 milyar 786.8 milyon YTL ile Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ), 1 milyar 126 milyon YTL ile Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), 899.3 milyon YTL ile Marmaris-İçmeler-Armutalan Belediyeler Birliği (Mariç), 838,6 milyon YTL ile İzmir Belediyesi ve İZSU, 742.7 milyonla Türkiye Sınai Kalkınma Bankası, 697.5 milyonla Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ve bağlı kuruluşları, 500.6 milyon YTL ile de Adana Büyükşehir izliyor.

Hazine alacak stoku-en borçlu kuruluşlar (31 Temmuz 2007; Milyon YTL)

                                 Vad.geçmiş   Vad.gelmemiş     TOPLAM

TMSF                               41.203,0       39.988,6   81.191,6

Ankara Büyükşehir, ASKİ Ve Ego      2.413,9        4.445,8    6.859,7

İzmit Büyükşehir Belediyesi           700,4        3.016,9    3.717,3

TCDD                                1.051,3          860,8    1.912,1

EÜAŞ                                     0         1.775,0    1.775,0

TMO                                      0         1.099,3    1.099,3

Marmaris-İçmeler-Armutalan Bel.Bir.   915,1            1,4      916,5

İzmir B. Bel. Ve İZSU                    0           827,2      827,2

T. Sınai Kalkınma Bankası                0           725,6      725,6

Gaziantep Büyükşehir Ve Gaski          59,2          636,7      695,9

Adana Büyükşehir Belediyesi              0           498,4      498,4

Diğer kuruluşlar                      279,7          768,9    1.048,6

TOPLAM                             46.622,6       54.644