Attila İlhan'ın Gazi Paşa'sı

Romanda tarih tartışması

Attila İlhan'ın bütün romanları, yazarın tarih ya da insan üstüne tezlerini tartışmak için yazılmış gibidir. Roman sanatının değil, yazarın düşüncelerinin öne çıktığı anlatılardır. İlk önemli romanı Kurtlar Sofrası'ndan başlayarak Demokrat Parti, 27 Mayıs gibi toplumsal dönemler, bu dönemlerin farklı çevrelerden kişilikleri Attilâ ilhan'ın romanlarına konu oldu.

Son yıllarda yükselen ulusal bilinç, Attilâ İlhan'ı hem gazete yazılarında hem de romanlannda ulusal Kurtuluş Savaşı günlerini konu edinmeye, tartışmaya yönlendirdi.

Ölümünden sonra yayımlanan son romanı Gazi Paşa, yazarın böylesi yapıtlarından. Roman boyunca döneme ilişkin belgelerle yazarın kurmaca anlatımı birbirine bağlı ve koşut olarak gelişiyor. Böylelikle yazar anlatımına tarihsel bir haklılık ve gerçekçilik kazandırmış oluyor.

BU DÜNYADAN NAZIM GEÇTİ

Gâzi Pasa, sporseverlerin çok hoşlanacağı bir bölümle açılıyor: 20 vaşındaki
iki genç, Nâzım Hikmet ve Vâlâ Nurettin İstanbul'dan kaçıp geldikleri İnebolu'da Ankara ya gitmek için İzin beklemektedirler. Bu iki gencin sonraki aylarda Moskova'ya dek uzanan serüvenleri de romanın diğer bölümlerinde anlatılıyor. Bu bölümleri yazar kimi zaman İçendi ağzından, kimi zamansa Vala'nın ünlü kitabı, Bu Dünyadan Nâzım Geçti'den alıntılarla aktarıyor. Yine Enver Paşa ile ilgili bölümler de Paşa'nm eşi Naciye'ye yazdığı mektuplardan alıntılarla beslenmiş.

Ama romanın asıl belkemiğini aynı dönemde Ankara'da yaşananlar, Türk-Yunan Savaşları ve îzmir'in alınışıyla sonuçlanan mücadelelerin anlatımı oluşturuyor. Bu anlatımlar boyunca da romanın baş kişisi olarak Mustafa Kemal'i ve çevresindeki tarihsel kişilikleri görüyoruz. Bu anlamda hem belgelerle desteklenmesi hem de anlatılan tarihsel dönemlerin belgesel özellikleri nedeniyle Gazi Paşa'ya tam bir belgesel roman denilebilir. Romanı okurken çoğu bölümde Ziya Öztan'ın TRT için çektiği Kurtuluş filminin sahnelerinin gözümün önünde canlanması da böyle bir yakınlıktan olmalı.

Peki Attilâ İlhan'ın romancı kişiliğinin öne çıktığı bölümler yok mu? Var elbette, özellikte kitabın sonlarına doğru Mustafa Kemal'in özel hayatının öne çıktığı, çevresindeki üç kadınla, (Fikriye, Latife ve annesi Zübeyde Hanım) Nâzım ilişkilerinin anlatıldığı bölümlerde yazarın kurmaca ustalığı ortaya çıkıyor.

Gazi Paşa, 1920'lerin başlarında İstanbul'dan Anadolu'ya, Kafkaslardan Moskova'ya geniş bir açıdan ülkenin ve dünyanın içinde bulunduğu görünümü ve tarihsel değişim sürecini gözler önüne seriyor. Bunu yaparken tarihimizin örtülü kalmış kimi olaylarını, Mustafa Suphi'lerin öldürülmesi, Spartakistler, Enver Paşa, Sovyetlerin tutumu gibi ilginç gelişmeleri de öne çıkarıyor. Bu yanıyla da ilgiyle okunuyor.

(....)

Gazi Paşa, Attilâ ilhan'a özgü türlü ilginçlikleri içinde barındıran, bu sıra-dışı yazarımızın son yapıtı olmasıyla da ilgi çeken bir ürün.

Gazi Paşa

Attilâ ilhan

Türkiye iş Bankası Kültür Yayınlan
468 sayfa


(Eleştiri: Turgay Fişekçi - Sabah Kitap)