Matrak, Osmanlı'da kılıç sporunun satrancıydı

Tuğrul Tunalıgil'in haberi

Tarih sahnesinden yeniçerilerle birlikte silinen Osmanlı savaş oyunu Matrak’ı yeniden canlandıran Efkan Çalış, son olarak “Muhteşem Süleyman” dizisinde Kanuni’yi oynayan Halit Ergenç’e “matrak” dersleri verdi.

37 yaşındaki Çalış, Kickboks, Tekvando, Judo gibi sporlarla ilgilendikten sonra, tarihi 1500’lere kadar uzanan Matrak’ı keşfetmiş.

Ve oyunun kurallarını yeniden düzenleyerek, kendini sopayla yapılan bu ilginç Osmanlı sporunu dünyaya tanıtmaya adamış...

Matrak adında bir Osmanlı dövüş oyunu olduğunu nereden duydunuz?

Uzun süre değişik mücadele sporlarını yaptıktan sonra, yeni bir sporu hayata geçirmeye karar verdim. Bu ideale odaklandım. Önce tarih kitaplarından geçmişte Türkler’in nasıl savaştığını araştırdım.

Cenklerde ya da muharebe meydanlarında kullandıkları teknikleri öğrendim. Kung Fu ya da Uzak Doğu Japon sporlarının kökenlerine baktığımızda, onların savaş meydanlarında kullandıkları aletli ya da aletsiz tekniklerden istifade ettiklerini gördüm.

Dolayısıyla, Türk milletinin de Selçuklu, Osmanlı ve daha önceki dönemlerde muhakkak savaş eğitim formatlarının olması gerekiyordu. Nitekim bizim de tarihi Kendo’dan bile geçmişe uzanan bir dövüş sanatımız vardı: Matrak...

Nedir matrak özetle?

Matrak, Osmanlı’ya Matrakçı Nasuh tarafından 1500’lü yıllarda ortaya çıkarılan bir savaş oyunu... Kanuni döneminde Yeniçeriler ve sipahilere kılıç-kalkan eğitimi öğretmek amacıyla başlıyor ve yayılıyor.

Matrak, Arapça’da değnek ve sopa anlamına geliyor. Biz “matrak” kelimesini daha çok “komik” anlamında biliyoruz. Çünkü matrak oyunu yasaklandıktan sonra, bize sadece sözü gelmiş: Matrak ya da matrak geçmek şeklinde...

Bu sporun amacı ne?

Oyunun 3 ayrı yarışma formatı var. Birincisi kalkan-matrak...

Sol elde yumuşak bir yastık, sağ elde ise ucu yumuşak malzeme ile sarılmış, dışında ise deriden bir matrak sopası var.

Oyunda amaç rakibin kafasına dokunmak. Tabii ki sert vurmak yasak. Her dokunuş bir puan değerinde.

İkinci metotta ise elde çifte matrak sopası var. Üçüncüsü ise, kalkan-tahta kılıç formatı... Tahtadan yapılmış bir Türk kılıcı ile oynuyorlar.

Bu formatta ise koruma olarak sadece miğfer kullanmıyoruz, vücuda zırh benzeri bir kıyafet de giyiyoruz.

Bu yarışmada rakibin vücuduna her türlü vuruş serbest oluyor.

Kıyafetlerde nereden esinlendiniz?

O zamanki sporcu kıyafeti kısa yelek ve şalvar şeklindeydi. Ben de eğitmen kıyafeti olarak Atatürk’ün 1914’de Sofya’da askeri ateşe iken giydiği yeniçeri kıyafetinden esinlendim.

Matrakı diğer sporlarla karşılaştırsanız, hangisi en yakın spor?

Eskrim... Ama matrakla karşılaştırdığınız zaman, eskrim olimpik bir spor ama matrağın keyfini asla veremiyor.

Matrakta hem eğlence var, hem de daha fazla teknik yapma şansına sahipsiniz. Hem kafaya dokunmak var, hem de vücuda da vuruyorsunuz.

Vuruşun nereden geleceği belli olmadığından, strateji ve taktik geliştirmeniz lazım. Zekâ da çok önemli.

Bu yüzden matrak kılıç sporunun satrancıdır. Rakibi çözecek ve ona göre taktik geliştireceksiniz.

“Ben Osmanlı dövüş sanatı matrak sporunu buldum” dediğinizde sizle matrak geçen oldu mu?

Tabii... “Ben matrakçıyım, matrak sporu yapıyorum” dediğimde, insanlar “Hadi canım” diye gülüyor. Onlarla matrak geçtiğimi sanıyorlar.

Tuhaflarına gidiyor. Sonra ciddi ciddi onlara yaptığım sporu anlatınca, anlayışla karşılıyorlar. Çoğu kişiye matrakın bir spor olduğunu kanıtlamak için uğraşıyorum.

Şu an Geleneksel Spor Dalları Federasyonu bünyesindeyiz. Ben Ankara’da Gazi Üniversitesi’nde 200’ün üzerinde öğrenciye ders veriyorum.

Halit Ergenç hareketleri gerçekçi yaptı

“Ergenç matrakta gayet iyiydi. Hareketleri gerçekçi sergiledi. 3 yıl önce ben hayata geçirene kadar, insanlar bu oyunu ‘matrak geçmek’ olarak biliyordu.

Ama oyun futbol kadar kolay öğrenilecek bir spor. 170 tekniği var. Amaç kafaya dokunmak olduğu için bir salış teknikleri (saldırmaktan geliyor) ve bir de savış (kovma) teknikleri var. Ergenç’e de 7 teknik gösterdim.”

“Kanuni’nin matrak oynadığının kanıtı yok ama 4’üncü Murat bu işin piriydi”

“Dizi kurgu olduğu için hayali sahneler olabilir. 1529 yılında Kanuni’nin oğullarının sünnet düğününde Matrakçı Nasuh, sultana ok, kılıç, yay ve matraktan oluşan özel bir cenk gösterisi düzenliyor.

Askerler yaklaşık 100’er kişilik takımlar halinde, karşılıklı matrak oynuyor. Kanuni, böylece bu oyunla tanışıyor.

Matrakçı Nasuh, tüm dünyadan gelen savaşçıları yenince ona Osmanlı’da ‘üstat’ beratı veriliyor. Kanuni, matrak sporunu seven bir insanmış. Matrakçıları da takdir ediyormuş. Büyük olasılıkla oyunu biliyordu.

Fakat elimizde matrak oynadığına dair bir kanıt yok. Ama Sultan 4’üncü Murat, cengaver ve sporcu bir pehlivan. Aynı zamanda da matrakçı. Sultan

Murat, dönemindeki ‘Üstatbaşı’, ‘Parlak Kaptan’, ‘Cin Ahmet’ gibi ünlü matrak oyuncularını bile yeniyor.”

65 cm uzunluğunda, yumuşak süngerli lobut sopasıyla dövüşülüyor

Matrak sopası nasıl bir sopa?

“Lobut” denen alete benzeyen sopa, yaklaşık 60-65 cm uzunluğunda...

Osmanlı’da başlı başına “Lobut yapmak” diye bir uğraş var. Amaç ağırlık ihtiva eden bir lobut sopasını uzun mesafeye fırlatmak.

Matrakta da lobuta benzeyen bir sopa var. Ancak lobuttan daha ince ve uzun bir sopa, baş kısmında da sünger var.

O zamanlar Osmanlı’da içine yumuşak olsun diye koyun postu falan doldurulurmuş, dışına ise deri sarılırmış.

Fotoğraflardaki kırmızı sopa, çok yumuşak ve içi de süngerden yapılmış. Biz dışında da deri kullanıyoruz. Kalkan ise bildiğimiz yumuşak bir yastık.

Kafada ise, yüzün ve başın tamamının korunmasını sağlayan ve görmeyi engellemeyen bir miğfer var. Şu anda bizim kullandığımız miğferler, ön tarafı mikadan yapılmış olan boksör kaskları...

Görmeyi ve nefes almayı engellemiyor. Ayrıca darbenin göze gelmesini engelleyecek bir koruması da var.

 

Vatan