Erdoğan BM Genel Kurulu’nda ilk konuşmasını başbakanlığı döneminde 2007 yılında yaptı. BM’nin 62. Genel Kurulundaki söz konusu ilk konuşmasında, “değişen ve gelişen şartlara göre, reform sürecinin de devam etmesi ve çıkacak ihtiyaçlara göre örgütün yapısında ve işleyişinde gerekli uyarlamalara gidilmesi gerekecektir. Bu çerçevede, en geniş uzlaşmayı yansıtacak bir Güvenlik Konseyi reformunun, BM’nin meşruiyetini, saygınlığını ve etkinliğini daha da de artıracağını unutmamalıyız” demişti.
Erdoğan, küresel düzen ve adalet eleştirisini sürekli devam ettirerek, 2013 yılındaki BM kürsüsündeki konuşmasında ilk kez “Dünya beşten büyüktür” mottosu ile dile getirdi. İlgili konuşmasında, “Birleşmiş Milletler neye yarar?” diye sorarak, “5 tane daimi üyenin dudakları arasına kilitlenmiş bir dünya, adil bir dünya olamaz. Dünya 5’ten büyüktür. 5’ten büyük olan dünyanın artık görevini yapması lazım. İki tane üye bakıyorsunuz atılacak adımları kilitleyebiliyor. Bu sistemin dönerli olması şart” sözleri ile tüm dünyaya seslenmişti.
Erdoğan BM Genel Kurulunda yaptığı her konuşmada ve başka birçok uluslararası zirvede “dünya beşten büyüktür” fikrini tekrarladı “herkes için özgürlük, barış, refah, adalet, huzurlu ve güvenli bir gelecek” sözlerini sürekli söyleyerek uluslararası düzenin adaletsizliğinden duyduğu rahatsızlığı yüksek sesle dile getirmeye devam etti. Bu fikrin içeriğini doldurdu.
Veto yetkisine sahip olan ülkelerin çıkarına olmayan hiçbir icrai kararın; yıkımlara, felaketlere, savaşlara ve büyük insanlık dramlarına rağmen Güvenlik Konseyinden geçemediğini hep tekrar etti.
Güvenlik Konseyinin daimî üyeleri arasında 1,7 milyar nüfusa sahip Müslüman ülkelerden hiçbir temsilci olmamasını ve aynı zamanda Afrika ve Güney Amerika kıtalarından da daimî üye bulunmamasını sorguladı.
Zamanla bu fikir uluslararası bir farkındalık oluşturdu. Uluslararası çevrelerden destek de gördü. En azından uluslararası aktörlerden bazıları “dünya beşten büyüktür” sözünü tekrar etmeseler de BM’nin kuruluşundan bugüne sadece beş daimî üyenin çıkarlarına hizmet ettiğini dile getirme cesaretini yüksek sesle dile getirdiler.
Erdoğan, BM sisteminin eleştirisinden hiç geri adım atmadı. Eleştiri ve reform önerilerini dile getirmeye devam ediyor. Küresel çatışmaların ve sorunların her geçen gün daha da içinden çıkılmaz hâle gelmesinde mevcut düzeni yeniden adres gösteriyor.
Erdoğan geçtiğimiz salı günü BM’nin 75. Genel Kuruluna hitabında koronavirüs salgınında ülkelerin kendi hâllerine terk edildiğinden hareketle “Dünya Beşten Büyüktür” tezinin haklılığının bir kez daha görüldüğünü belirtti.
BM düzeninin reforme edilmesi gerekliliğini şu sözlerle tekrar vurguladı: “İnsanlığın geleceği sınırlı sayıdaki ülkenin keyfine bırakılamaz. Uluslararası örgütlerdeki itibar kaybının önüne geçmek için öncelikle zihniyetimizi, kurumlarımızı ve kurallarımızı gözden geçirmeliyiz. Etkin çok taraflılık, etkin çok taraflı kurumların varlığını gerektirir. Güvenlik Konseyi'nin yeniden yapılandırılmasından başlayarak, kapsamlı ve anlamlı reformları süratle uygulamaya sokmalıyız. Konseyi daha etkin, demokratik, şeffaf, hesap verebilir bir yapıya ve işleyişe kavuşturmalıyız.”
Erdoğan, bugüne kadar BM sistemine yönelttiği itirazını sadece eleştiri düzeyinde bırakmadı. Aynı zamanda somut reform önerisini de sunarak, “Güvenlik Konseyinde daimî üyelik yerine 2 yılda bir değişecek dönüşümlü üyelik gelsin” önerisini de geçmiş yıllarda dile getirdi.
2. Dünya Savaşı sonrası şartlarının bir dayatması olan Güvenlik Konseyinin yapısının bugünden yarına değişmeyeceği malum. Uluslararası kurum ve kuruluşların özellikle kuruluş süreçlerinin o dönemdeki dünyadaki güç dağılımının bir dışa vurumu olduğunu belirtemeye bile gerek yok.
Dünyadaki güç dağılımının giderek dönüşmesi, aynı zamanda uluslararası kurumların işlevsiz ya da adaletsiz sistemini sorgulamaya imkân tanıyor. Sorgulamalar bu kurumlarda istenilen ya da beklenilen dönüşümü bir anda sağlamasa da en azından farkındalık oluşturması bile önemlidir.

Nebi Miş / Türkiye Gazetesi