Doğu Türkistan'da öksüz bir bölge

04.07.2009 07:37
4 / 5
1867’de, daha önce Akmescid’de Ruslara karşı çarpışmış olan Yakub Bey Hokandî, Kaşgarya bölgesinde hâkimiyet kurdu. Bu hâkimiyet hakkında Yakub Bey’in oğlu Yakub Hanzade Beykulu Bey, Sultan İkinci Abdülhamid Han’a gönderdiği raporda şunları söylemektedir:

“On iki sene cansiperane bir gayret neticesinde merhum pederim Çinlilerin ve birtakım kargaşacıların zulüm ve tasallutundan kurtularak Kaşgar kıtasında bir İslam hükümeti kurmuştur. O, ömrü boyunca İslam kardeşlik ve birliği için çalıştı ve didindi. Bu hükümeti kurduktan sonra itaat ve bağlılığını arz etmek için de yüce sultanımız ve halifemiz olan Sultan Abdülaziz Han’a elçi gönderdi. Bilindiği gibi Rusya, bu bölgelere sınır olduğundan ve İngiltere de buralardaki sömürgeleri sebebiyle Kaşgar’ı himaye etmeyi teklif ettilerse de bu teklif, memlekete ve ittihad-ı İslam’a zarar vereceğinden dolayı kesinlikle reddedilmiştir ”.

Yakub Bey’in bu şekilde hareketi üzerine Ruslar bir ara Hokand bölgesini tamamıyla kendi topraklarına katmayı düşündülerse de bundan vazgeçtiler ve 1871’de sadece, Gulca dâhil Yukarı İli havzasını işgal ettiler. Sultan, senede 5000 rublelik bir tahsisat ile Alma-ata’ya nakledildi.

Yakub Bey’in bir çarpışmada vefatından (1877) sonra Doğu Türkistan’da tekrar Çin hâkimiyeti tesis edildi. Ruslar, İngilizlerin baskısıyla 1881 yılında yapılan St. Petersburg Anlaşması ile Gulca bölgesini tazminat karşılığında Çin’e bıraktı. Burası Çinliler tarafından, 1881 yılından başlayarak Sinkiang (Sincan: “Yenidominyon”) adı altında merkezi Urumçi olan bir eyalet haline getirildi. 1883’te de Gulca, Ruslar tarafından tamamen boşaltıldı.

Urumçi’nin merkez olmasının ardından bir süre ikinci planda kalan Gulca’nın, Çarlık Rusyası’nın yıkılmasından sonra bölgeye yönelen Müslüman Kazan Türklerinin göçüyle nüfusu hızla arttı; ticaret ve sanayi merkezi olarak eski ehemmiyetini yeniden kazandı.
1867’de, daha önce Akmescid’de Ruslara karşı çarpışmış olan Yakub Bey Hokandî, Kaşgarya bölgesinde hâkimiyet kurdu. Bu hâkimiyet hakkında Yakub Bey’in oğlu Yakub Hanzade Beykulu Bey, Sultan İkinci Abdülhamid Han’a gönderdiği raporda şunları söylemektedir: <br><br> “On iki sene cansiperane bir gayret neticesinde merhum pederim Çinlilerin ve birtakım kargaşacıların zulüm ve tasallutundan kurtularak Kaşgar kıtasında bir İslam hükümeti kurmuştur. O, ömrü boyunca İslam kardeşlik ve birliği için çalıştı ve didindi. Bu hükümeti kurduktan sonra itaat ve bağlılığını arz etmek için de yüce sultanımız ve halifemiz olan Sultan Abdülaziz Han’a elçi gönderdi. Bilindiği gibi Rusya, bu bölgelere sınır olduğundan ve İngiltere de buralardaki sömürgeleri sebebiyle Kaşgar’ı himaye etmeyi teklif ettilerse de bu teklif, memlekete ve ittihad-ı İslam’a zarar vereceğinden dolayı kesinlikle reddedilmiştir ”. <br><br> Yakub Bey’in bu şekilde hareketi üzerine Ruslar bir ara Hokand bölgesini tamamıyla kendi topraklarına katmayı düşündülerse de bundan vazgeçtiler ve 1871’de sadece, Gulca dâhil Yukarı İli havzasını işgal ettiler. Sultan, senede 5000 rublelik bir tahsisat ile Alma-ata’ya nakledildi. <br><br> Yakub Bey’in bir çarpışmada vefatından (1877) sonra Doğu Türkistan’da tekrar Çin hâkimiyeti tesis edildi. Ruslar, İngilizlerin baskısıyla 1881 yılında yapılan St. Petersburg Anlaşması ile Gulca bölgesini tazminat karşılığında Çin’e bıraktı. Burası Çinliler tarafından, 1881 yılından başlayarak Sinkiang (Sincan: “Yenidominyon”) adı altında merkezi Urumçi olan bir eyalet haline getirildi. 1883’te de Gulca, Ruslar tarafından tamamen boşaltıldı. <br><br> Urumçi’nin merkez olmasının ardından bir süre ikinci planda kalan Gulca’nın, Çarlık Rusyası’nın yıkılmasından sonra bölgeye yönelen Müslüman Kazan Türklerinin göçüyle nüfusu hızla arttı; ticaret ve sanayi merkezi olarak eski ehemmiyetini yeniden kazandı.