Türkiye Varlık Fonu (TVF) ile ilgili ortaya saçılan saçma sapan ve art niyetli propagandaları okuyunca irkildim. İçimden “profesyonel muhaliflik, ak olana kara dedirtecek kadar insanın gözünü karartıyor demek ki!” cümlesi geçti.

Bunların içerisinde en uç noktadaki ise bir gazetenin attığı “Düyun-u Umumiye geri döndü” manşetiydi. O kadar absürt ki ciddiye almak bile zaman kaybı.

Şu çıkarıma olan inancım bir kez daha pekişti “Ağzınızla kuş tutsanız bile PR’ını mutlaka iyi yapacaksınız”.

Hele, küresel ekonominin nasıl işlediğini, bazı sofistike/karmaşık iktisadi işlemleri anlayabilmenin doktora düzeyinde bilgi sahibi olmayı gerektirdiği gerçeği ortada dururken.

Cümle şu “Türkiye’nin büyük kuruluşları Fona devredildi”.

“Fona devredilmek”…

Halk hafızasında “Fona devredilmek” deyiminin karşılığı “borçlu olduğu için el koymak” anlamına geliyor. Çünkü geçmişte batık bankaların Fon’a (TMSF) devredilmesi hafızalardaki tazeliğini hâlâ koruyor. Sıradan vatandaş şaşırıyor “Hisseleri Bağımsız Varlık Fonu’na aktarılan kuruluşlar kârlılıkta lider olanlar. N’oluyor yahu?”.

Bağımsız Varlık Fonu’nu kurumsallaştıran hükümeti “Niye bu kadar geç kaldınız?” diye sorgulaması gerekirken, ana muhalefet partisi sözcüsü (Vallahi iktisatçı)“Niye kurdunuz, paramız yok, ne gerek vardı ki…” gibi bilgi içermeyen, ezber, altı boş sözüm ona eleştirilerini yapıyor. Ulusal Varlık Fonlarının ülkenin cari açığı, borçluluğu, gelişmişlik düzeyi vb. ile doğrudan bir alâkası yoktur. En fazla şu denilebilir “SWF’lerin (Sovereign Wealth Funds) çoğunluğu petrol gelirlerinden elde edilen varlığı işletir”.

Yüksek lisansta ders yılını bitirdiğimde yaptığım okumalar, tez yazmak için iki konuyu öne çıkarıyordu; Birincisi Bağımsız Varlık Fonları ikincisi ise Güneydoğu Anadolu Projesi. GAP’ı yazdım ama SWF’ler ilgi alanımdan çıkmadı (Not düşelim; ABD 2008 krizinde Körfez SWF’lerinin bir kısım likit varlıklarını zorunlu ikâmete tabi tutmuştur. Ne garip değil mi şimdilerde sahiplerini kapı dışarı ediyor).

Devlet Yatırım Fonları’nın kaynağı ve küresel dağılımı-Ağustos 2013.

Kaynak: “SWF İstitute” istatistikleri

Akademik değil olabildiğince sıradan/anlaşılır cümlelerle fon niye kuruldu anlatmaya çalışalım:

Konvansiyonel “Su akar Türk bakar” deyimi ülkemizin atıl ve yenilenebilir potansiyel enerji kaynakları için (özellikle hidroelektrik) çok sık kullanılırdı. O günler geçmişte kalıyor artık. Ama aynı söz likit/nakit öz kaynaklara ekonomist gözüyle bakanlar için hâlâ geçerliliğini koruyor; “Para yatar bizim ekonomist bakar”.

Oluşturulan bu fonla bazı likit öz kaynaklar proaktif kullanılarak “piyasa enerjisi”ne tahvil edilecektir.

Türkiye ekonomisi, kronikleşmiş tasarruf yetersizliği ve kısa vadeli sermaye akımlarına duyarlılığı bakımından göreceli kırılgan bir özelliğe sahiptir. Adam dünyanın bilmem neresinden gelip (sözün gelişi, yoksa dijital işlem kastedilen) ortalama iki milyar dolarla piyasalarına operasyon çekmeye çalışıyor, sen enstrüman geliştirip piyasalarını derinleştiremediğin için hazırlıksız yakalanıp çırpınıyorsun. Atı (rantı) alan da Üsküdar’ı geçip gidiyor(du).

Artık operasyon çekmeye niyetlenenler üç kez düşünecekler. Çünkü tek elden yönetilen ve çok hızlı hareket edebilen ciddi bir caydırıcı unsur var karşılarında (Fon). Dimyata pirince (ekonomik yağmaya) gelirken elindeki bulgurdan olabilirler anlayacağınız.

Bürokrasinin tutuculuğu ve yavaşlığı, doğası itibariyle hız gerektiren ekonomik iş ve işlemlerde (yatırım/işlem/ortaklık/satın alma/satma/swap/takas…) gecikmeler ve büyük engeller çıkarır. Devletlerin de piyasanın da doğasının değiştiği günümüzde “sıcak para”yı bürokrat mantığı ile yönetemezsiniz. Piyasa ekonomisti kafasıyla “düşünmeniz” ve hareket etmeniz gerekir. Fonla yapılmak istenen kamu-özel ortaklığına ait kârlı işletmelerdeki kamu kaynaklarının, yerel, bölgesel ve küresel fırsatları dikkate alarak tek elden yönetilmesidir.

Sermaye pragmatiktir; Kısa vadeli ve minimum riskle, mümkün olan maksimum getiriye ulaşmak ister. Bu itki ile uzun vadeli yatırımlar yerine kısa ve orta vadeli projelere yönelmesi onun doğasına uygundur. Dolayısı ile vadelerin uzadığı, yatırım hacminin büyüdüğü ve risk priminin arttığı projelere finans bulmak gittikçe zorlaşır.

Ne demek istiyorum somut örneklerle izah edeyim:

2023 ve 2053 için projelendirilen devasa ufuk hedefleri var Türkiye’nin. Peki, hangi parayla olacak bu? Elin adamı büyük altyapı yatırımında kullanacağın finansal kaynağı vermek için (elbette faiziyle) siyasi şartı da ekliyor yanına (Aklıma ilk gelen örnek Atatürk Barajı; bu yüzden öz kaynakla inşa edildi).

Meselâ Çin Halk Cumhuriyeti’nin (Hong Kong Varlık Fonu’nu dâhil edersek) dört tane varlık fonu var. Dünyanın en büyük hidroelektrik barajı olan Üç Boğaz Barajı’nın (Three Gorges Dam) finansmanının bir kısmında bu fonlar kullanılmıştır.

Yine Dünyanın en büyük sulama projesi olarak kabul edilen,  Libya’nın İnsan Yapımı Büyük Nehir (Great Man-Made River) projesinin finansmanı da Libya Varlık Fonu’nca (Libyan Investment Authority) gerçekleştirildi.

Örnekler elbette çoğaltılabilir, burada “en” ibareli öne çıkan iki örneği vermekle yetinelim.

SWF’lerin en temel özelliği stratejik olmasıdır.

Ne demek bu?

Önce strateji kavramı nedir?

Strateji: Hedefe ulaştıran en kısa ama güvenli yoldur. Bilirsiniz iki nokta arasındaki en kısa yol düz bir çizgidir, lâkin kesinlikle güvenli değildir. Vakaya göre bazen zaman bazen de güvenlilik rasyosu/oranı hayatidir. Tıpkı mahkemelerde görülen hiçbir davanın diğeriyle aynı olmaması gibidir. SWF’lerde “kısa zaman” birincil, “güvenlik” ise ikincil fakat göz ardı edilemeyecek önemdedir.

Öyleyse SWF’ler, aidiyetinin stratejik çıkarlarını (lütfen dikkat parayı değil) en kısa sürede ve güvenli şekilde maksimize eden kuruluşlardır.

SWF’lerin yelpazesi oldukça geniştir. Zaman boyutu: Anlık, kısa, orta ve uzun (20-25 yıl gibi). Ama daha çok anlık, kısa ve orta vadeye yoğunlaşır. Nadiren uzun vadeye girer (Savunma Sanayii, Stratejik ve öncelikli Altyapı gibi). Zemin Boyutu: Emeklilik ve sigorta fonları gibi tek sektör (monoline) çalışmazlar. Bütün sektörlerde (uzay dâhil) faaliyet gösterebilirler.

Benzetmek gerekirse hantal bir ordunun şok mangasıdır, akıncısıdır, hafif süvarisidir, anında tepki geliştirip pozisyon alacak kadar hızlıdır. Bu yüzden SWF’lerin işlemleri denetime açıktır ama kamuoyu ile pek paylaşılmaz.

Yüksek sermaye gerektiren yatırımların sürdürülebilmesi için mevcutları kullanmanın yanında yeni yöntemler, ya da tedavülü unutulmuş “eski” yöntemlerin yeni bakış açısı ile geliştirilmesi gerekir.

İktisadi zekâ sorunlar karşısında çıkış yolları bulmak ve ortaya çıkan/çıkacak fırsatları değerlendirmek konusunda oldukça yaratıcı ve mahirdir. Tek ihtiyacı ise arkasında onu destekleyecek, gerekli yasal ve piyasa düzenlemelerini yaparak yolunu açacak yeterli güce sahip bir “irade”dir.

Şimdi başlıktaki soruyu hükümete (eleştiri olarak) tekrar soruyorum: Türkiye Varlık Fonu’nu kurmak için niye bu kadar geç kaldınız ki?

İlgilenenler için: Proje Finansmanı Kapsamında Proje Bankacılığı ve Türkiye Üzerine Öneriler Raporu, TASAM Yayınları, Stratejik Rapor 49. http://bit.ly/2kC77Ob

KISA MESAJ HATTI:

 Ağzınızla kuş tutsanız bile PR’ını mutlaka iyi yapacaksınız.

İhsan Toy- Haber 7

ihsantoy@tasam.org

https://twitter.com/caricare1773