Elbette böyle bir değerlendirme yapmak, yani doların değer kazanmasına bakarak ‘kriz geliyor’ tahmininde bulunmak doğru değildir. Bilindiği gibi en yakın dönemde yaşanan, başta Avrupa olmak üzere birçok ülkenin henüz etkilerinden kurtulamadığı 29 Büyük Buhranı’ndan sonra en büyük kriz olarak kabul edilen, 2008’den bu tarafa bütün ekonomileri sarsan Küresel Kriz sürecinde dahi mesele ‘döviz fiyatlarındaki dalgalanmadan’ değil, ‘finansal yapının’ ‘reel sektörden’ kopmasından kaynaklanmaktaydı. Dolayısıyla tek başına milli paraların değer kaybı üzerinden bir kriz beklentisi içine girmek doğru değildir.

“O zaman soruyu şöyle sormak daha mantıklı olabilir: ABD Doları diğer paralar karşısında neden değer kazanıyor?” Küresel krizin, ABD finansal piyasalarında değerli kâğıtların üretimden kopuk bir biçimde hızla genişlemesinin ekonomik bakımdan sürdürülemez hale gelmesinin neticesinde ortaya çıktığı görülerek bu sorunun aşılması için bir dizi politika geliştirilmiştir.

Paranın değeri

ABD, başta otomotiv olmak üzere ‘eski endüstrileri’ yeniden yapılandırarak, sanayi yapısını daha fazla bilişim teknolojilerine açamaya dönük, bir anlamda ‘post-endüstriyel üretimi’ ekonominin merkezine taşıyacak bir stratejiyi belirlerken, AR-GE yatırımlarının ağırlığının artması gibi uzun vadeli bir yaklaşım benimsemiş, kısa zamanda ise ekonomiyi rasyonalize edecek politikalar uygulamaya koymuş, finansal kuruluşların reel ekonomiyle bağlarını kuran yeni düzenlemeleri pratiğe sokmuştur. Diğer önemli adım ise FAD’ın genişleyici para politikasından, dolar basmaktan vazgeçip faiz hadlerini zaman içinde artırarak piyasadan dolar çekmeye karar vermesidir; ayrıca Trump’ın seçilmesi ve ‘güçlü ekonomi programının’ buradaki rolü de önemlidir.

Bu düzenlemelerin ABD ekonomisindeki etkileri zaman içinde görünür hale gelmiştir. Ekonomi, küresel krizin ortaya çıktığı şartlardan uzaklaşıp toparlanmaya başlamış, büyüme ve istihdam artışı kendisini göstermekte gecikmemiştir, faiz politikasının devreye girmesiyle de dolardaki yükseliş ortaya çıkmıştır.

Doların bütün milli paralar karşısında neden değer kazandığı anlaşılıyor, fakat bazı milli paralar karşısında daha fazla değer kazanması bir başka söyleyişle bazı ülke paralarının dolar karşısında daha çok değer kaybı yaşamasının sebepleri nelerdir?

Komplo yok mu?

“Ekonomide hiçbir şey tesadüfen olmaz. Paranın değerini belirleyen birçok faktör vardır, bunların temelinde ülke parasının karşılığında üretilen mal ve hizmet miktarı kısaca yarattığı katma değer ve elbette ki ödemeler dengesi, dış ticaret hadleri gibi faktörler bulunmaktadır. Bu bakımdan milli geliri daha az, büyümesi düşük, dış ticaret hadleri negatif olan ülkelerin paralarının daha fazla değer kaybı yaşaması anlaşılabilir bir durumdur.”

Bu durumda ‘her şey kendiliğinden olmaktadır’ denilebilir mi yani ekonomi yönetimlerinin bir rolü yok mudur, dahası ‘milli ekonomilere operasyon yapılmaz mı’, bu tür iddialar komplo teorisi midir? “Ekonominin kurallarının olması onun doğal bir işleyişi olduğunu değil bu kurallara göre yönetilebilir olduğunu ifade etmektedir. Bu bakımdan ekonomilerin kötü yönetilmesinin de, ekonomiye yapılacak hangi müdahalelerin hangi sarsıcı sonuçlar doğuracağını hesaba katanların da, operasyon yapmak isteyenlerinin de olaylar üzerindeki rolü görmezden gelinemez.”

O zaman Türkiye ekonomisinde neler olmaktadır, son zamanlarda dolarda yaşanan dalgalanmaların, Türk Lirası’nın değer kaybının dış ticaret hacmindeki daralmanın sebepleri nelerdir? Yaşananlar bir süreçle mi ilgilidir, uygulanan politikaların neticesi midir, yoksa ekonomi bir operasyonla mı karşı karşıyadır? Bütün bunlara bakmak gerekecek.