Küresel diplomasinin biçim değiştirdiği, savaş ile barış arasındaki sınırların muğlaklaştığı bir çağda, istihbarat artık yalnızca bilgi toplama veya gizli operasyon yürütme pratiği olmaktan çıkmıştır. Modern devletler için istihbarat, dış politika yapımının asli bir bileşeni, hatta kimi durumlarda tek geçerli iletişim dili hâline gelmiştir. Özellikle çatışma bölgelerinde, resmî diplomatik temsilcilerin karşılıklı meşruiyet sorunu yaşadığı durumlarda; istihbarat birimleri, krizlerin önlenmesinde ya da yönetilmesinde ön safa geçmektedir. Bu dönüşüm, artık “istihbarat diplomasisi” adını verdiğimiz yeni bir kavramla tanımlanmakta, uluslararası ilişkilerin yeni dili olarak şekillenmektedir.

İstihbarat diplomasisinin en belirgin özelliği, hızlı, esnek ve doğrudan olmasıdır. Klasik diplomatik süreçlerde bir muhatapla temas kurmak haftalar, hatta aylar sürebilirken; istihbarat yetkilileri çoğu zaman protokol zincirlerine bağlı kalmaksızın hareket edebilir. Bu, kriz anlarında zamanla yarışan devletler için hayati bir avantajdır. Süveyda örneğinde olduğu gibi, diplomatik temsilciler sahada kabul görmezken; istihbarat aktörleri, yerel liderler ve rejim mensuplarıyla doğrudan ilişki kurarak süreci yönetebilir.

Türkiye’nin son yıllarda izlediği dış politika çizgisi, bu yeni diplomasi biçimini kurumsallaştıran örneklerden biridir. Millî İstihbarat Teşkilatı (MİT), yalnızca güvenlik odaklı operasyonlar değil; aynı zamanda kriz yönetimi, arabuluculuk ve diplomatik arayüz üretimi gibi alanlarda da etkin bir araç hâline gelmiştir. Libya’dan Karabağ’a, Ukrayna-Rusya savaşındaki tahıl koridoru mutabakatından Afrika’daki sessiz temaslara kadar pek çok örnekte bu model başarıyla uygulanmıştır. Süveyda’daki kriz ise bu modelin, sahadaki dengeleri değiştirme gücünü en net gösteren örneklerden biri olmuştur.

İBRAHİM KALIN’IN ROLÜ: DİYALOGLA KURGULANAN DENGE

Suriye’de kriz anlarının çoğunda olduğu gibi, Süveyda özelinde de klasik diplomatik kanallar ya tıkanmış ya da taraflar nezdinde güven üretme kapasitesini yitirmişti. Tam da bu boşlukta, istihbarat diplomasisinin etkili bir yöntem olarak devreye sokulması gerekiyordu. Türkiye bu refleksi, yalnızca teknik bir müdahale olarak değil; siyasi bir öngörü, tarihsel hafıza ve bölgesel hassasiyetin buluştuğu bir stratejik eylem planı olarak geliştirdi. Bu stratejinin merkezindeki isim, Türkiye Cumhuriyeti Millî İstihbarat Teşkilatı Başkanı İbrahim Kalın’dı.

Kalın’ın sürece müdahil olması, tesadüfi ya da sadece bürokratik bir gereklilik değil, bilinçli bir siyasi tercihti. Diplomasiyle istihbarat arasındaki sınırları ustalıkla yönetebilen kişiliği, onu bu tür karmaşık krizlerde eşsiz bir muhatap hâline getiriyordu. Kalın, krizin ilk anlarından itibaren klasik "temas zincirleri"nin dışına çıkarak doğrudan aktörlerle müzakerelere girişti. Bu müzakereler hem içerik hem de form açısından son derece özgün nitelikler taşıyordu.

İlk olarak Suriye Devlet Başkanı Ahmet Şara ile gerçekleştirilen temas, hükümetin kırmızı çizgilerini gözeten ama aynı zamanda diyalog alanı açan bir diplomatik dilin ifadesiydi. Kalın bu görüşmede, Türkiye’nin Suriye'nin toprak bütünlüğü ve halkının güvenliği temelinde işleyen bir kriz yönetimi mantığı taşıdığını aktardı. Bu yaklaşım, Şam için hem güven verici hem de dikkat çekiciydi.

İkinci kritik temas, Lübnanlı Dürzi lider Velid Canbolat ile yürütülen görüşmelerdir. Dürzi toplumu, tarih boyunca marjinalleşme korkusuyla hareket etmiş, bu nedenle dış aktörlerle kurduğu ilişkilerde temkinli davranmıştır. Kalın, bu geleneksel refleksi göz önünde bulundurarak, Canbolat ile doğrudan ve şeffaf bir ilişki kurdu. Süveyda’daki toplumsal hoşnutsuzlukların bastırılmasının değil, toplumsal katılım ve temsil üzerinden yatıştırılmasının önünü açtı. Türkiye’nin tarafsız fakat adil bir kolaylaştırıcı olduğu mesajı, Dürzi liderliğinde yankı buldu.

Üçüncü ve belki de en az konuşulan ama en etkili görüşme, ABD’nin Suriye özel temsilcisi Tom Barrack ile gerçekleştirilen diyaloğuydu. ABD, Süveyda krizinde sahada aktif bir aktör olmasa da, Dürzi toplumu üzerindeki tarihsel etkisi ve Lübnan-Suriye hattındaki dengelerde oynadığı rol sebebiyle süreçten dışlanamazdı. Kalın’ın Barrack ile yürüttüğü istişareler, sürecin uluslararası meşruiyet zeminini tahkim etmiş; ayrıca Türkiye'nin uluslararası dengeyi gözettiği izlenimini güçlendirmiştir.

Kalın’ın Süveyda krizindeki hamleleri, diplomatik gelenek ile istihbaratın esnekliğini birleştiren özgün bir modelin örneğidir. Klasik müzakere süreçlerinde zaman alan, protokol ağırlıklı ve çoğu kez sonuçsuz kalan temaslar yerine; doğrudan, güvene dayalı, sahaya yakın ve karşılıklı risk alan bir diplomasi yürütülmüştür. Bu yöntem, sadece bir ateşkes sağlamamış; aynı zamanda Türkiye’nin bölgedeki stratejik kredibilitesini artıran bir itibar kazanımı doğurmuştur.

Bu bağlamda Kalın, yalnızca bir bürokrat ya da istihbaratçı değil; kriz coğrafyasında barış inşa etmeye çalışan yeni nesil bir devlet aklının temsilcisidir. Bu profil, modern diplomasinin gerektirdiği çok katmanlı sorumluluğun ete kemiğe bürünmüş hâlidir.

Cihad İslam Yılmaz / Haber7