Yapay zekâ (AI) hikâyesi sadece modern bilgisayarlar ya da Silikon Vadisi şirketlerinden ibaret değildir. Bu, yüzyıllar boyunca süren medeniyetler arası bir fikrî yolculuktur.

***

Müslüman Öncüler: Temelleri Atanlar

• Muhammed bin Musa el-Hârezmî (780–850 civarı)

Harezm’de (bugünkü Özbekistan) doğdu ve Abbâsî halifesi Me’mun döneminde Bağdat’taki Beytü’l-Hikme’de çalıştı. Onun ünlü kitabı “el-Cebr ve’l-Mukabele” dünyaya cebir ilmini kazandırdı. Latinceye “Algoritmi” olarak geçen ismi, bugün bilgisayar programlarının temeli olan algoritma kelimesine dönüştü.

• Kindî: “Arapların filozofu”, kriptografi ve mantığın öncüsü.

• İbn Sînâ: Akıl ve ruh üzerine yazıları, bugün bile yapay zekâ etiği tartışmalarına ışık tutmaktadır.

• İmam Gazâlî: Aklın sınırları ve ahlâkî sorumluluk vurgusu, yapay zekâ tartışmalarında güncelliğini koruyor.

• İbn Rüşd: Akılcılığı, Avrupa’nın bilim anlayışını derinden etkiledi.

Bu Müslüman âlimler, yapay zekânın köklerini oluşturan matematik ve mantık dilini insanlığa armağan ettiler.

Batılı Kurucular: Felsefeden Makineye

• Alan Turing (1912–1954, İngiltere): Bilgisayar biliminin kurucusu, “Evrensel Makine” fikrinin ve ünlü Turing Testi’nin mucidi.

• John McCarthy (1927–2011, ABD): 1956 Dartmouth Konferansı’nda ilk kez “Artificial Intelligence” (yapay zekâ) terimini kullandı.

• Marvin Minsky, Herbert Simon, Allen Newell: İlk yapay zekâ programlarını geliştiren öncüler.

Modern İnşacılar: Hayalden Gerçeğe

• Geoffrey Hinton, Yoshua Bengio, Yann LeCun: Derin öğrenmenin babaları, günümüz yapay zekâsına güç veren sinir ağlarını geliştirdiler.
• Demis Hassabis (DeepMind): Karmaşık “Go” oyununda dünya şampiyonlarını yenen AlphaGo’yu geliştirdi.
• Sam Altman, Ilya Sutskever, Greg Brockman, Elon Musk (OpenAI): ChatGPT’yi ortaya çıkaran OpenAI’nin kurucuları, Genel Yapay Zekâ (AGI) üzerine çalışıyor.
• Fei-Fei Li (Stanford): Yapay zekânın görsel dünyayı tanımasını sağlayan ImageNet’i kurdu.

Yapay Zekâ Çağını Şekillendiren Şirketler

Google DeepMind, OpenAI, Microsoft, Meta, NVIDIA, Huawei, Baidu, Tencent, Alibaba, Anthropic.

Gelecek: AI, AGI ve Kuantum Bilgi İşlem

• AI (Yapay Zekâ): Bugün tıp, çeviri ve otonom araçlarda kullanılan uzman sistemler.
• AGI (Genel Yapay Zekâ): İnsan gibi her alanda düşünebilen evrensel dijital akıl.
• Kuantum Bilgi İşlem: “Qubit” kullanan yeni bir hesaplama türü, AI ile birleştiğinde bilim, tıp ve yönetişimde devrim yapabilir.

SONUÇ

Bu yolculuk, Özbekistan’daki Hârezmî’den, insanlığa cebir ve algoritmaları sunandan,
İngiltere’deki Alan Turing’e, düşünen makineyi hayal eden dâhiden,
bugün Silikon Vadisi, Londra, Pekin ve ötesindeki laboratuvarlara uzanıyor.

Yapay zekâ bir anda icat edilmedi. O, yüzyıllar boyunca bilgi, vizyon ve medeniyetler arası iş birliğinin meyvesidir.
Bugün AI + AGI + Kuantum Bilgi İşlem bir araya gelirken, insanlık tarihin yeni bir çağının eşiğinde duruyor.