İsrail-İran savaşı devam ederken, Batı başkentlerinde en çok sorulan sorulardan biri artık rejim değişiminin olasılığı değil, nasıl olacağı. İran'da rejim değişikliği bir çöküş, kontrollü bir geçiş ya da parçalanmaya yol açabilecek bir kaosa dönüşebilir.

Kanada'daki G7 Zirvesi'nde Avrupa ülkeleri arasında İran'da rejim değişikliği fikrine dair derin bir görüş ayrılığı yaşandı. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, İran rejimini desteklemese de askeri yollarla değişimin kaosa neden olacağı uyarısında bulundu.

Macron, "2003'te Irak'ta ya da 2011'de Libya'da yapılanların iyi fikir olduğunu düşünen var mı?" diyerek, rejim değişikliğinin ancak halkın iradesiyle gerçekleşmesi gerektiğini söyledi.

Almanya Şansölyesi Friedrich Merz ise, İran yönetimini "terörist bir rejim" olarak niteleyerek, "Bu rejimin son bulması iyi olur." dedi. Merz'in olumlu örnek olarak Suriye'yi göstermesi, 13 yıl süren iç savaşı göz ardı ettiği için eleştiri topladı.

BATI'NIN SONRASI İÇİN PLANI YOK

Batı'nın İran'da rejimin çökmesinden sonraki sürece dair bir hazırlığı bulunmuyor. İran, nüfusunun yalnızca yarısını oluşturan Farslar dışındaki Azeriler, Kürtler, Araplar ve Beluçlar gibi birçok etnik gruba ev sahipliği yapıyor. Olası bir çöküş senaryosunda Azerbaycan gibi komşular ya da Kürt hareketleri, etnik bölgeler üzerinde hak iddia edebilir.

"Federal İran" fikri dillendirilebilir. Zira, İran içinde iktidara aday net bir muhalefet yapılanması da görünmüyor. Siyasi partiler yasaklı, muhalifler hapsedilmiş ya da sürgünde. Mahsa Amini'nin öldürülmesinin ardından başlayan "Jin, Jiyad, Azadi (Kadın, Yaşam, Özgürlük)" sloganı ile yükselen 2022 protestoları ise liderlikten yoksun ve dağınık kaldı.

DARBE Mİ DEVRİM YOKSA DIŞ MÜDAHALE Mİ?

İran'da rejimin olası çöküş biçimi, yerine neyin geçeceğini de belirlemede öncü olacak. Eğer ordu içinden genç subaylar, rejimin yozlaşmasına karşı bir iç darbe yaparsa, bu seküler ama otoriter bir yönetim getirebilir. Ancak böyle bir yapı, daha özgürlükçü bir rejim garantisi anlamına gelmiyor.

Eski İran Şahı Rıza Pehlevi'nin sürgündeki oğlu Muhammed Rıza Pehlevi ise, kendisini "geçişin lideri" olarak tanıtıyor. Ancak daha 4 yaşında terk ettiği İran'a dair bilgi eksikliği, İsrail'le yakın ilişkileri ve sivil kayıplar karşısındaki sessizliği kamuoyunda tepki topluyor.

İran halkı arasında en çok destek görecek senaryo ise, siyasi mahkumlar içinden çıkabilecek bir sivil önderlik. Evin Cezaevi'ndeki eski İçişleri Bakan Yardımcısı Mustafa Taçzade de rejimin yerine yıllardır anayasal bir kurucu meclis çağrısı yapıyor.

Kısacası, İran büyük bir geleneği olan köklü devlettir. Bir rejimin yıkılması, İran'ın dağılmasını sağlamayacaktır. Rejimin olası yıkılışı, İran'ın yine kendi içinden bir senaryoyla ayağa kalkmasını sağlayacaktır.