85 yıl sonra Mustafa'yı çektik, onu da eksik çektik!

GİRİŞ31.10.2008 10:43
GÜNCELLEME31.10.2008 10:43

Tüm programlarımı erteledim, 29 Ekim’de değilse de, 30 Ekim’de “Mustafa” adlı Belgesel/Film’i sinema ortamında izlemeye gittim. Evet, son seanstı, hafta içiydi ve salon neredeyse doluydu.

Bu ilgiyi sanırım gün boyunca süren “Atatürk’ün Mustafa Hali”ne ilişkin çeşitli eleştirilere borçluydu Zira birçok izleyicinin “Evet evet gerçekten şurası eksik olmuş” sözleri, “Mustafa” hakkında çıkan haberlerin okunduğunu gösteriyordu

Evet, bende hepsini okudum Ama hiçbir önyargıyla oturmadım koltuğa

Her şeyden arınarak, ama tarihi bilgilerimi, araştırmalarımı yanı başıma koyarak izledim belgesel’i (Yoksa slayt mı demeliydim?)

Ve şimdi taze taze izlenimlerimi sizinle paylaşıyorum

***

Öncelikle açıkça şunu ifade etmeliyim İyi şeyleri başta söylemeliyim

Müthiş emek verilmiş bir proje Herkesin eline sağlık

Gün boyu projenin web sitesini inceledim, arka planı oldukça güçlü ve iddialı bir çalışma ekibi kurulmuş, işin başında da deneyimli bir isim var

Ortaya konulan eserin emek bölümünde gerçekten kimsenin diyeceği olacağını sanmıyorum. Şimdiye kadar ne devlet kurumlarının, ne de özel teşebbüsün böyle bir emekle proje hazırladığını görmedik

Ancak özellikle Mustafa Kemal Paşa’nın yaşamı konusundaki çalışmalarımdan dolayı; bilgi, belge ve kaynakların arasında geçirdiğim günler ve ortaya koyduğum eserler bazı bilgilerin doğru kullanılmadığını söylememi istiyor

Evet, maalesef ilk eksiklik konuların birbiriyle bağlantısında göze çarpıyor.

Tarihi sıralamaları ve Mustafa Kemal Paşa’nın yaşam kronolojisini bilen bir izleyici hemen o maddi hataları görüyor

Mesela, Latife Hanım’dan ayrıldığını anlatıyor, bu bilgiden hemen sonra diyor ki Paşa 29 Ekim’de Cumhuriyet’i ilan etti Ve Meclis’te az konuştu, çünkü dişlerini yeni yaptırmıştı” Çok ciddi bir tarihi hata

Bir defa çok açıktır ki 29 Ekim 1923, yani Cumhuriyet’in ilan edildiği gün, Latife Hanım ve Mustafa Kemal Paşa evlidir ve evliliklerinin henüz ilk yılıdır Hatta 29 Ocak 1923’te evlendikleri düşünülürse henüz evliliklerinin üzerinden yıl bile geçmemiştir.

Ve tabi ki o tarihi konuşma O konuşma kısa süren bir konuşma değildir, uzun bir konuşmadır. Ve bu konuşmaya Mustafa Kemal Paşa haftalarca hazırlık yapmış, çoğu bölümün yazılmasında Latife Hanım’ın da katkısı olmuştur Dahası vardır, o konuşmayı Latife Hanım’da Paşa’nın ağzından, Meclis kürsüsünden dinlemek istemiş ve aynı gün Meclis’e Bursalı Servet Efendi’nin davetiyle gelmiştir

***

Bu ciddi bir maddi hatadır, ama ne yazık ki buna benzer çok yerde eksiklik ve maddi hata dikkatimi çekti Bilgi eksiklikleri de çok fazlaydı

Tabi ki Mustafa Kemal Paşa’nın yaşam öyküsünü 120 dakikaya sığdırmak kolay değildir, ama onun hayatını anlatırken Erzurum Kongresini, Sivas Kongresini, Amasya Tamimini es geçmek olur mu?

Ne yazık ki En önemli noktalar unutulmuştur Belgesel’in kronolojik sürecinde Erzurum ve Amasya kongreleri yok Ama unutulan sadece bunlar değil

Vahdettin’le görüşmesi verilmiş, ama Vahdetinle beraber yaptığı Almanya seyahati es geçilmiş

Oysa Paşa’yla ilk tanışma ve beraberlik o seyahatte olmuş ve Paşa, Veliaht Padişah’ın yaveri sıfatıyla o gezide bulunmuştur, yolda özel görüşme yapmışlardır

Evet, evliliği verilmek istenmiş, ama Vahdettin’in Kızı Sabiha Sultan’la evlilik düşüncesi yok sayılmıştır Saraylı olma çabası es geçilmiştir.

İstanbul’a gelişi güzel anlatılmıştır, ancak İstanbul’a geldiğinde hafta sonları Fikriye Hanım’ın evinde kaldığı es geçilmiştir

Evet, Ailesi anlatılmıştır, ama ne babası Ali Rıza’dan, ne kız kardeşi Makbule’den dahası küçük yaşta kaybettiği kardeşleri; Ömer, Fatma ve Naciye’den bahsedilmiştir Sadece abisi Ahmet’i kurtların yediği sahne, animasyonla anlatılmıştır

İnsani yanını anlatmak üzere yola çıktığını söylüyor sayın Dündar, gerçektende özel kareler bulunmuş, özel defteri okunmuş, ağladığı, parasız kaldığı ortaya çıkartılmış, takdire şayan. İnanın beni en çok heyecanlandıran sözdü bu, belgesel’i izlemeden önce. Ancak Belgesel’de Paşa’nın “gece karanlıkta uyuyamadığı” anlatılarak, insani yanı bu gibi küçük detaylarda kalmış.

Hani çocuklara olan düşkünlüğü, hani annesiyle Kurtuluş savaşı dönüşü Köşk’te herkesi duygu seline boğan kucaklaşması, hani halkın arasına karışıp, kendisiyle ilgili ne düşündüklerini köylüyle, kasabalıyla konuşması, hani bir çiftçiyi konuşturup, akşamda Dolmabahçe’de Başbakan’ın, Bakanların bulunduğu sofraya çağırarak, “bana söylediklerini şimdi yine söyler misin” demesi

Hani Paşa’nın yurt gezileri, Doğu seyahati, Batı Seyahati, Karadeniz gezisi hepsi unutulmuş O geziler Anadolu halkıyla Paşa’nın bütünleşmenin ilk adımlarıdır ve gerçek Mustafa Kemal Paşa o halkın arasında ortaya çıkmaktadır.

Ne Bursa gezisi anlatılmış Fikriye ile Ne Yalova günleri

Ne Enver paşa’nın onu İstanbul dışında tutma çabası aktarılmış, ne de onun İttihat ve Terakki toplantıları Kurtuluş savaşını tamamlayıp, Reisicumhur seçilmiş, sonra her şeyi İsmet’e emanet edip Orman Çiftliğinde kulübeye sığınmış bir kahraman portresi

***

Ve gelelim onun asıl insani yanına

Mesela Annesi ile ilişkisi biraz duygusal boyut verilerek anlatılmak istenmiş, lakin eksikler var. Evet, annesine ikinci evliliği için kızmıştır, ancak Askeri okula annesinden gizli yazılmamıştır. Bilakis üvey babasının oğlu Süreyya bey’e özenmiş ve Süreyya beyin yardımıyla Askeri okula yazılmıştır

Can’ın anlattığı gibi Hilafeti kaldırmasının nedeni küçükken tokat yediği Kaymak Hafız Efendi’den intikam almak istemesi değildir. Bu çok sığ bir yorumdur ve ideolojiktir

Zaten dikkatli baktığınızda özellikle ikinci bölüm, yani sinemada ara verilen bölümden sonraki bölüm oldukça ideolojik içeriklerle doldurulmuştur. Din ile ilgili sözleri, tavırları yerinde ve zamanında nedenleriyle anlatılmamıştır. Böylece gerçekten dindar kitlenin tepkisini çekecek noktalar öne çıkartılmıştır. Yani, Meclis’in Cuma günü açılmasını hakkında verilen idam fermanını yok saydırmak için yaptığı ima edilmiş,

Bursa’da verdiği hutbe (vaaz) görmezden gelinmiştir.

Sayın Dündar elbette belgelere dayalı yapmıştır bu çalışmayı ama, anlattığı kişinin durduğu yeri bazen unutmuştur.

Ayrıca bu bölümde Paşa’nın Meclis konuşmasında CHP’ye yaptığı atıf, “CHP’nin parti programının kendisinin devlet anlayışı olduğu” sözleri açıkça bir parti propagandası gibi algılanabilir. Ama görünen o ki, bu propaganda hali bile bugünkü CHP Genel Başkan’ı Deniz Baykal’ı tatmin etmemiş olacak ki, Mustafa’yı beğenmemiş Oysa bence müthiş bir reklam fırsatı yakalamıştır

***

Ve Evliliği

Belgesel/Film veya slayt, ne derseniz deyin

Sinema salonlarında gösterilecek, yurt dışında afişe edilecek içerik ve metin kalitesinde görünmüyor. Paşa’nın “İnsani yanı” diye ortaya çıkılmasına rağmen, Paşa’nın hayattayken meydanlara yaptırdığı heykeller, etrafındaki dostlarını idamla yargılaması ve yalnızlaşması, başka ifadeyle diktatörleşmesi anlatılıyor

Can Dündar, filmin kamera arkasında şunu söylüyor, “Herkes’in bir Mustafa’sı vardı, bu da benim Mustafa’m diyor” Demek ki Can’ın kafasındaki Mustafa, dostlarını idamla yargılayan, 50 yaşında uzlet hayatı yaşayan bir diktatör

Bir de Belgesel’de evliliği anlatılıyor tabi

Fikriye’ye az da olsa değiniliyor Latife’yi gösteriyor

Ama her ikisinde de maddi hatalar ve eksikler var

Bağlantılar kopuk, izleyici zihninde bazı bağlantıları kuramıyor

Mesela Fikriye, neredeyse Latife’yle evlenmeden az önceye bahsediliyorOysa Fikriye ile tanışmaları Annesi’nin ikinci evliliğinden hemen sonradır. Ve az öncede belirttiğim gibi Mustafa Kemal’in İstanbul’daki Harbiye yıllarında kaldığı ev Fikriyeler’in evidir Yani Fikriye birden ortaya çıkan bir hanım değildir

Yine anlatıyor, “Latife ile evlenecekti ama Fikriye ne olacaktı?”

Oysa izleyiciye Fikriye’nin kim olduğuna dair bir ön bilgi verilmiyor Sonra da kadının hasta olduğunu bile söyleyerek, paşa’nın onu tedavi için Almanya’ya gönderdiği anlatılıyor Ama Fikriye ile ilgili maddi hatalar bununla sınırlı değil

Almanya’dan hemen sonra Latife ile evlilikleri anlatılıyor Nerde evlendi? Nasıl evlendi? Düğün hediyesi neydi? Bu bilgiler verilmiyor

Evlendikten on beş gün sonra Fikriye Hanım’ın Almanya’dan Ankara’ya döndüğü söyleniyor Oysa bu kesinlikle mümkün değil. Zira Fikriye Hanım, Paşa’nın evlendiğini Almanya’da çok sonra öğreniyor ve İstanbul’a geldiğinde aylardan Mart’tır Yani evlilikten tam iki ay sonra. Peki ya Ankara’ya ne zaman geliyor? O da tamı tamına 1,5 sene sonra. Çünkü Paşa, Fikriye’nin Ankara’ya gelemsine mani oluyor Yahu Can Dündar’ın başında odluğu bir çalışmada nasıl olurda bu hatalar olur? Ama olmuş

Beni asıl hayal kırıklığına uğratansa gerçektende filmin sonu oldu

Bu film böyle bitirilmemeliydi Can Bu Filmin bitiş yeri İstanbul ve Ankara’da cenazesinin nakli ve bugünkü Anıtkabir görüntüleriyle olmalıydı

***

Son cümlemiz

Halit Refiğ'in 12 Eylül döneminde yakılan bir filmi vardı. Senaryo bir kaç kere okunmuş ve çekimdeki konuşmalarla karşılaştırılmıştı. Aynen her şey var olmasına rağmen görüntülerin anlattıkları çok kötü olduğu fark edilmiş. Küçük kesmelerle bütünlüğü bozulduğu için tamamı imha edilmek zorunda kalınmıştı.

Şimdi Askeri Tarih Araştırmaları merkezi’nin ve birçok resmi kurumun arşivlerini açarak destek verdiği bu Belgesel/Film ne olacak?

Tabi ki izleyeceğiz, tartışacağız, en doğrusunu yapacağız Eksiğiyle, fazlasıyla ortada bir eser var Yarın daha iyilerini yapmak için yeni bir fırsat sunacaktır

Umarım yeni belgesel, Karga kovalayarak başlatılmaz

Bunca yaptığım eleştiri yinede yapılan çalışmayı gölgelemesin, duydum ki bazı çevreler mail zinciri yoluyla “Filmi çocuklarınıza izlettirmeyin” diyormuş. Buna gerek var mı? Bu, Can Dündar’ın Mustafa’sı Eleştirenlerde kendi Mustafa’sı için bu kadar emek versin, onları da izleyelim

FATİH BAYHAN HABER 7

bayhanfatih@mynet.com

Yorumlar6

Tiger Tiger 16 yıl önce Şikayet Et

Acele.... Bu yazıyı okuyunca şu fikre kapıldım; Atatürk hakkında deha(!) olan Can Dündar nasıl oldu da bu kadar büyük hatalar zinciri yaptı! Nedeni de bu belgeselin aceleye gelmiş olmasıdır, yoksa neden bu hatalar. Pekii; kıyamet mi kopacaktı da aceleye geldi!!? İşte burası mühim, resmin tümüne bakalım, haa türkcell i de unutmayın...

Beğen Cevapla
ziya türkiye 16 yıl önce Şikayet Et

şu Turkcell meselesi ne oldu?. ilginçtir, doğan medya, Turkcell'e "Mustafa" ile ilgili bir nevi "çullanmada" bulundu aniden. İftiralar cenneti doğan'lar medyadan tabi ki bu beklenirdi. 1999'da kızılaya çamur, 2008'de deniz feneri-erdoğan'a, yine dört gün önce de Turkcell... Madem Kemalistler'di de, neden ticaretlerine o ulu şahsiyet "Mustafa"yı alet ediyorlar?

Beğen Cevapla
by bilen 16 yıl önce Şikayet Et

niyet ???. ( Din ile ilgili sözleri, tavırları yerinde ve zamanında nedenleriyle anlatılmamıştır. Böylece gerçekten dindar kitlenin tepkisini çekecek noktalar öne çıkartılmıştır) demişsiniz. sadece onunla kalınmamış birde kürtlere özerklikmeselesi falan var. ben hiç iyiniyetli bulmadın özelliklede can dündar yapımı olunca. bir tarafdan ayrılıkçı kürtlerin yarasını kaşıyor,öteki tarafdanda dindar kitleleri sisteme düşman ediyor.peki bu ülkeyi kim koruyup kollayacak o zaman ???

Beğen Cevapla
meryem 16 yıl önce Şikayet Et

ATAM SENİ ÖZLÜYORUZZ!!!. keşke atatürk yaşasaydıda bu millet bi önder kişi görseydi yönetimde.devlet nasıl yönetilirmiş anlasalardı.işte ecel onu erken aldı bizden.atam seni çok seviyoruz.her nekadar laik devletimizi yıkmak isteselerde bunlara izin vermeyeceğiz.burası her daim türkiye cumhuriyeti olacak.laik rejimle yönetilecek!!!

Beğen Cevapla
Hüseyin Kilicoglu 16 yıl önce Şikayet Et

gercek. Ah sevgili yazar bey o kadar eksik bilgi varki siz bile aciga cikarmaya cesaret edemezsiniz.

Beğen Cevapla

Daha fazla yorum görüntüle