Kadına yönelik namus cinayetleri sadece Türkiye'de yaşanmıyor. Dünyanın birçok ülkesinde görülen bu cinayetler araştırmalara göre etnik kökene bağlı olarak ortaya çıkıyor. Özellikle Ortadoğu ve Afrika'dan göç alan ülkelerde namusa dayalı şiddet vakalarına daha çok rastlanıyor. Birleşmiş Milletler raporuna göre dünyada her yıl 5 bin kadın töre ve namus cinayetleri sonucu ölüyor. Türkiye'de ise bu rakam her yıl ortalama 200'ü buluyor. Namus cinayetleri bu kadar yaygın olunca da çeşitli tedbirler almak gerekiyor. İşte bunun Avrupa'da ilk örneği Hollanda'da yaşandı. Hollanda Polis Teşkilatı içerisinde kurulan bir birim sadece bu konu ile ilgileniyor. Hollanda Namusa Dayalı Şiddet Ulusal Uzmanlık Merkezi "Landelijk Expertise Centrum Eergerelateerd Geweld" (LEC EGG) sadece namus cinayetlerine bakıyor. Dünyada namus cinayetlerini önlemek amacı ile kurulan ilk birim olan bu kurumun başında bulunan

Komiser Williem Timmer ile bu birimi konuştuk:

Bu birim ne zaman kuruldu ve neden teşkilatta böyle özel bir birim kurma ihtiyacı duydunuz?
Hollanda'da her yıl 5 kadın namusa dayalı cinayete kurban gidiyor. Ancak Hollanda polisi bu cinayetlerin namusa dayalı olup olmadığını bulmakta zorlanıyordu. 2007 yılında Hollandalılar'ın gözü önünde tren istasyonunda Zeynep Dural adındaki bir kadın kocası tarafından öldürüldü. Dural daha evvel Hollanda polisine kocası hakkında şikayette bulunmuştu. Ama polis teşkilatı konunun hassasiyetini tam olarak anlayamadığından gelen bu tarz şikayetleri aile içi geçimsizlik olarak yorumladı ve çok dikkate almadı. 2007 yılında komuoyunu çok derinden etkileyen bu cinayet tekrar düşünmemize neden oldu.Böylece 2008 yılında teşkilat içinde kısa adı LEC EGG olan Namusa Dayalı Şiddet Ulusal Uzmanlık Merkezi'ni kurduk. Bu merkezle birlikte olası tehlikeyi gerçekleşmeden bularak önlemeyi ve bu tarz şiddetin tırmanmasını engellemeyi amaçlıyoruz.

Birim kurulurken nasıl bir metod uygulandı?

Yaşanılan olaylar nedeni ile namus ve namus temelli şiddet hem kamuoyunun hem de akademi dünyasının çok ilgisini çekti. Biz de bu konu üzerine bir politika geliştirme amacında olduğumuzdan hem akademik dünyanın hem de sivil toplum örgütlerinin görüşlerini ve yardımlarını aldık. Hollanda polisi 25 bölgesel polis gücünden ve ülke çapında bir polis servisinden oluşur. Karmaşık vakaların olduğu durumlarda LEC EGG ülke çapında bölgesel güçlere yardım ediyor. Birimimiz bazen de yurtdışında örneğin Belçika'da polis soruşturmalarına yardım ediyor.

LEC EGG vakalar gerçekleşmeden olası şiddeti nasıl tespit ediyor, yönteminiz nedir?
Son zamanlarda namus ve namusa dayalı şiddetin çok dikkat çektiğini söylemiştim. Ancak bu vakalarda şimdiye kadar teknoloji ve internetin etkisi hiç dikkate alınmamıştı. Namus hakkında dominant rolü aileler ve eski usul evlilik yapmış olanlar oynuyor. Gelenekler sanal dünya içinde de kendine yer buldu. Bu nedenle LEC EGG, internet üzerinden kurduğu izleme sistemi ile birlikte sosyal ağları ve benzer web sitelerini belirli anahtar kelimelerle takip etmeye başladı. Böylece polis kurbanların ve saldırganların internet üzerindeki aktivitelerini takibe alarak arşivliyor. Bu sayede suçu tanımlayabilmek için genel bir yargı oluşuyor. Buna ek olarak, polis memurları tarafından namus temelli şiddet davranışları konusunda pratik metotlar kullanılsın diye ve bu özel tür şiddetle başa çıkabilmek için akademik araştırmalar da gerçekleştiriliyor. Bu sayede LEC EGG namus vakalarını incelemek için de tanımlı bir yöntem geliştirdi.

Peki elinizde bu etnik grubun internet kullanımına dair bir çalışma var mı?
2009 yılında bu konuyla ilgili bir çalışma yapıldı. 1.494 kişilik Türk, Faslı, Surinamlı ve Antilli bir grubun internet kullanımı incelendi. Bu etnik gruplardan Faslıların yüzde 84 oranında internet kullandığı belirlenirken Türklerin yüzde 72 oranında internet kullandığı ortaya çıktı. Yapılan bu araştırmada etnik gruplar arasında internet kullanıcılarının oranı yüzde 17 daha az iken Türk ve Faslıların sayısında ciddi bir dalgalanma söz konusu. Yapılan bu araştırmada Türkler ve Faslılar tarafında girilen en popüler siteler de belirlendi. Bu siteleri özellikle belirliyoruz çünkü namus çok hassas bir konu ve genç insanlar anonim bir şekilde forum sitelerinde dolaşan tartışmalara katılıyor. Zaten bu nedenle internet namus temelli çatışmalarda önemli bir rol oynuyor.

Sözünü ettiğiniz yöntemi açıklayabilir misiniz?
Bu yöntem üç etaptan oluşuyor. Özellikle Hollanda'da yaşayan azınlıklar bu takibe alınıyor. İlk etapta polis şüphelilerin bilgisayar sistemlerinde namus temelli şiddete dair bir bulgu olup olmadığını inceliyor. Polis memuru bir bulguya rastladığında hemen bu bilgiyi sisteme kaydediyor. Bu bilgiler sistemde bir dahaki arama için ip uçları olarak kalıyor ve "kırmızı bayraklar" olarak adlandırılıyor. Bu sayede bir kontrol listesi çıkartılıyor. Bu kırmızı bayraklar polis memuru tarafından değerlendirmeye alınıyor. Namus temelli şiddet bulgusuna rastladığında ise ikinci aşamaya geçiliyor. Bu etapta kontrol listesi olası kurbanların ve saldırganların sosyo-kültürel arka planları hakkında ayrıntılı bilgi toplamak için kullanılıyor. Toplanan bu bilgilere kontrol listesi diyoruz. Bu kontrol listesini analiz ederek vakada şiddet olup olmayacağını ya da ciddiyetini belirliyoruz. Bu analizi yaparken de vakadaki zaman çizelgelerinden, şiddeti tetikleyen olası kültürel etkilerden ve diğer bileşenlerden yararlanıyoruz. Vakanın analizinden sonra ise üçüncü aşamaya geçilir. Cumhuriyet Savcısının verdiği karara bağlı olarak polisin müdahale edip etmeyeceği belirleniyor ve bu aşamada eğer savcı kovuşturmaya gerek duyarsa polis müdahalesi gerçekleşiyor.

Peki topladığınız bulguların gerçekten namus temelli olduğu kanısına nasıl varıyorsunuz?
Bu yargıya genellikle özel olarak eğitilen polis memurları tarafından varılıyor. Ama daha fazla bilgi gerekli olduğunda dışarıdan uzmanlar vakayı incelemek için çağırılabiliyor. Örneğin kültür ve toplum üzerine uzmanlaşmış antropologlardan yardım alıyoruz. LEC EGG her yıl bölgesel polis güçlerinden 400 ile 500 arası çağrı alıyor. Tabi bu çağrıların tamamının namus nedeni ile olduğu anlamını çıkartamayız. LEC EGG olası durumları değerlendirip ondan sonra karar veriyor namus temelli olup olmayacağına ve devamında mahkeme öncesi kanıtlar toplanıyor.

Hollanda'da karşılaşılan namus cinayeti oranı nedir?
Hollanda'da meydana gelen vakaların ne kadarının namus ile bağlantılı olduğunu tam olarak belirlemek mümkün değil. Belki vakalar namus ile ilişkili ama polis tarafından bilinmiyor olabilir. Ya da yerel polis durumu LEC EGG' ye bildirmemiş de olabilir. Namus cinayetleri elbette şiddetin nihai şekli ama yine de namus temelli şiddetlerde büyük bir çeşitlilik var. LEC EGG' nin ele aldığı tehdit vakaları tüm vakaların yaklaşık yüzde 50'sini oluşturuyor. Ölümcül vakalar ise yıldan yıla ciddi bir değişim göstermiyor. Ortalama her yıl 13 vaka rapor ediliyor. Tabi bu vakaların adam öldürme mi yoksa intihar mı olduğu ceza davalarında belirlendiğinden bizim sonuca dair bir istatistik tutmamız mümkün olmuyor.

Size ulaşan vakalar en çok hangi etnik köken içinden çıkıyor?
2008 yılı Hollanda İstatistik Kurumu Merkezi verilerine göre halkın yüzde 20'si yani 3.2 milyon kişi azınlık nüfusu oluşturuyor. Bu grubun 1.8 milyonu batılı olmayan etnik gruba ait. Yani Türkiye'den, Afrika'dan, Latin Amerika'dan ve Asya'dan gelenler. Bunlar içinde de en geniş etnik grup Türkler ve daha sonra Faslılar. Bu vakalar ise en çok Türkler arasında görülüyor. Türkleri ise sırasıyla Faslılar, Afgan ve Irak kültüründen olanlar izliyor.

Filitreleme sonucu elde ettiğiniz örnekler nelerdir?
İnternet ortamında yapılan çevrimiçi aktivitelerde kullanılan anahtar kelimeler ile ortaya çıkan bilgiler sonucunda olası şüphelilerin ve kurbanların profili çıkartılıyor. Hollanda bu sistemi kullanarak şimdiye kadar onlarca vakayı gerçekleşmeden engelledi. İnsan Hakları gereğince kişilerin güvenliği ve özel yaşam gizliliği nedeni ile isim vermeden size ulaştığımız vakalardan örnekler verebilirim:

Örnek 1:
"Genç kadın hamiledir. Bebeğin babası kızın erkek arkadaşı. Yani evli değiller. Genç kadın sığınma evinde bulunduğu sırada da doğum yapar. Ailesi tarafından bulunacağı kaygısını taşır. Ama hamileliğini de bir kaç arkadaşına söyler. Bu arkadaşlardan biri düzenli olarak bu genç kadının kuzeni ile internette online olarak konuşur. Muhtemelen bebek haberi uzun süre gizli kalmayacaktır." Bu durum birim tarafından tespit edildi.

Örnek 2:
"Tehdit ve şiddet baba tarafından onaylanmayan erkek arkadaşa yöneliktir. Kız ise tercihinde ısrarlıdır. Polis baba ve kız arasındaki internet yazışmalarını başarılı bir şekilde takip eder. Daha sonra bu yazışmalar bir süreliğine azalır. Ancak bir kaç ay sonra baba, kızı bir internet konuşmaları sırasında kızın erkek arkadaşı hakkında kızdırmaya başlar." Bu şekilde gelişen vaka üzerine polis kızın da şikayeti ile elinde bulunan delilleri kullanarak kızı koruma altına alır.

Örnek 3:
"Genç bir çiftin cinselliğe dayalı bir ilişkisi var. Bu ilişki bittiğinde erkek kızın çıplak fotograf ve videolarını sosyal paylaşım sitelerine yükler. Aileden de silmesine karşılık para talep eder." İnternette bu tespit edilir. Aile de şikayetçi olunca olay yargıya taşınır.

Figen Aypek / Haber 7
faypek@hotmail.com