Ünlü şairimiz Mehmet Akif Ersoy'un damadı olan Mason Ömer Rıza, Atatürk dönemindeki ilk cesur Kur'an tefsirlerinden birini hem de rakı masalarında kaleme aldı. Yayınladığı Selamet dergisinde İslam inancıyla Cumhuriyet ideolojisinin özdeş olduğunu ispata çalıştı. Ama yine de İstiklal Mahkemeleri'nin hışmına uğramaktan kurtulamadı

Evet, Ömer Rıza Doğrul ne zamandır yazmayı düşündüğüm kişilerden biriydi. Birkaç gazeteci onunla ilgili birkaç cümleyi geçmeyen notlar yazmışlardı. Ama hiçbiri Doğrul'u gerçek anlamda anlatan tanıtan yazılar değildi. Nedir, ne değildir diye üzerine eğildim. Dönemin gazetelerini, çıkardığı dergileri taradım. Hatıraları tekrar gözden geçirdim. Sağlığında onunla tanışan kişilerle konuştum. Bakın ortaya nasıl ilginç bir portre çıktı...

Ömer Rıza Doğrul 1883 yılında Kahire'de doğdu. Aslen Burdurlu bir ailenin çocuğuydu. Ailecek Mısır'a göç etmişlerdi. Ezher'de hukuk eğitimi gördü ama gazeteciliğe ilgi duydu ve mesleğe Mısır'da başladı. Hayatının akışını değiştirecek kişi olan Mehmet Akif Ersoy'la da Mısır'da tanıştı.

1. Dünya Savaşı'nın arifesindeki Osmanlı başkentine (İstanbul) de Ersoy'la yeniden konuşabilmek için geldi. Bu gelişi aynı zamanda Mehmet Akif'e damat olmasıyla sonuçlandı. Akif'in kızı Cemile'ye aşık oldu. Evlendiler. Hem evlilik hem de dünya savaşının başlaması üzerine Mısır'a dönmekten vazgeçti. İstanbul'da kaldılar. (Ömer Rıza Bey'in Cemile Hanım'la evliliğinden üç çocuğu oldu. Bülent, Nazan ve Rezzan. Küçük bir hatırlatma! Rezzan Hanım'ın oğlu TKP Genel Başkan'larından Aydemir Güler'dir. Yani Aydemir Bey, Ömer Rıza Bey'in torunudur.)

ARAPÇA HAKİMİYETİ

Ömer Rıza Doğrul'un Arapça hakimiyeti mükemmeldi. Mehmet Akif'in de etkisiyle Kur'an tefsirine başladı. Ancak burada genişçe bir parantez açmam zorunlu. Mehmet Akif Ersoy, Atatürk'ün isteğiyle bir Kur'an tefisiri hazırlamıştı. Ancak bu tefsiri imha etti. Sebebi, tefsirinin ibadet sırasında kullanılma endişesiydi.

Çünkü Akif'in çalışmasını tamamladığı yıllarda Türkçe ibadet tartışmaları da sürüyordu. Ve Akif'in kulağına (tıpkı Türkçe ezanda olduğu gibi) ibadette de Kur'an ın Türkçe çevirisinin kullanacağı bilgisi çalınmıştı.

Akif buna çok sert tepki verdi ve Kur'an mealini Ata'ya göndermeyeceğini söyledi. Dahası, o güne kadar hazırladığı tefsirini de imha ettirdi. Mehmet Akif'e göre Türkçe ibadet tartışmaları içerisinde kendi 'meali' kurban edilecekti. İstemedi.

SELAMET'TE MÜCADELE

Ömer Rıza, Milli Mücadele yıllarında Mustafa Kemal ve arkadaşlarını destekleyen yazılar yazdı. Hatta İslam inancının aslında Cumhuriyet ideolojisiyle özdeş olduğunu ispatlamaya çalıştı. Ancak buna rağmen kendini İstiklal Mahkemesi'nin önünde buldu. Cumhuriyet karşıtı olmakla suçlandı. Yargılandı, kısa süre hapiste kaldı. Sonunda beraat etti. Ömer Rıza Bey'in bir sonraki durağı Cumhuriyet Gazetesi oldu. Dış politika yazıları yazmaya başladı. 1946 yılında nisbi özgürlük ortamının da etkisiyle yeni bir İslami dergi çıkartmaya başladı. Derginin ismi size tanıdık gelecektir: Selamet!

Selamet Dergisi içerik olarak İslam dinini incelemekle birlikte Filistin sorununa ilişkin değerlendirmelerin de bulunduğu bir dergiydi.

Anti-semitik bir çizgiye doğru eğilimi vardı. Ayrıca Ömer Rıza Bey, dergide, okullarda zorunlu din dersinin de okutulması gerektiğini savunuyordu. Derginin yazar kadrosu da bir hayli zengindi. Ahmet Hamdi Akseki, Musa Carullah, Rıza Nafiz Taner ve Muhammed İkbal de dergide yazıları yayınlanan isimlerdi.

Ömer Rıza Bey dergiler ve gazete yazılarının yanı sıra çok sayıda çeviriye imza attı. İngilizce ve Fransızca'dan onlarca kitabı Türkçe'ye kazandırdı. 1950 seçimlerinde Demokrat Parti'den Konya Milletvekili seçildi. İki yıl sonra da 1952'de hayatını kaybetti.

BU 'TANRI'NIN BUYRUĞU'

Evet Ömer Rıza Doğrul'un yaşam öyküsü böyle... Şimdi biraz da şahsi özelliklerine gelelim. Günümüze değin en önemli tefsir çalışması olarak Ahmet Hamdi Akseki ile Ömer Rıza Doğrul'un çalışmaları gösterilir. Ömer Rıza Bey'in 'Tanrının Buyruğu' olarak çevirdiği Kur'an tercümesi, ilk cesur çalışma olarak bilinir. Bunun yanı sıra İslam'ın yorumlanmasına ilişkin yazdığı çok sayıda makale ve kitapla da önemli din bilginlerimiz arasında yer alır.

Ancak Ömer Rıza Bey'in bugünden baktığımızda pek de anlaşılır olmayan özellikleri de vardı. Ömer Rıza Bey ileri derecede Mason'du. Hatta sadece Mason olmakla kalmıyor Masonluğun ateşli bir savunucusuydu da.

Bağlı olduğu locanın adını merak ettiniz mi? Söyleyeyim. Selamet Locası!

Durun bitmedi. Ömer Rıza Bey, sağlam bir rakıcıydı. Hemen her gece yakın arkadaş gurubuyla toplanıp uzun rakı sofraları kurmaktan büyük keyif alırdı. Arkadaşları Kemal Tahir ve Naci Sadullah'tı.

Bakın, sık sık evine misafir oldukları Safiye Ayla o günleri nasıl anlatıyor: 'Naci Sadullah, Kemal Tahir ve Ömer Rıza Doğrul, istedikleri vakitte evime gelirler, kırkdokuzluk rakı şişesini açarlar, mutfakta buldukları mezelerle, şiir dolu, tadına doyulmaz bir söyleşinin kapısını aralarlardı...'

Yazının devamını okumak için bu linki kullanabilirsiniz

Gürkan Hacır - Akşam