İki hafta önce Rus paralı asker grubu Wagner, Ukrayna’da Rusya adına savaşırken Savunma Bakanı ve Genelkurmay Başkanına kızıp Moskova’ya doğru yürümeye başladı. Darbe olarak nitelendirilen bu kalkışma Putin için bir sürprizdi. Çünkü Putin, restoranında yemek yediği Yevgeny Prigozhin’e Wagner’i kurdurmuş ve birçok ülkedeki askeri işlerini ona yaptırmıştı. Ancak en has adamı namluyu birden kendisine yöneltmişti.

Wagner gibi şirketlere kısaca PMC (Private Military Company- Paralı Askeri Şirket) deniyor. Tarihte örnekleri olmakla birlikte ilk profesyonel şirketin 1965’te İngiliz emekli subaylar tarafından kurulan Watchguard International olduğu tahmin ediliyor. Bu şirketin ilk görev yeri Yemen’di. Daha sonra başta Amerika olmak üzere birçok ülkede PMC’ler kurulmaya başladı. Şu anda yüzlerce PMC var ve 50’den fazla ülkede faaliyet gösteriyorlar. Yıllık gelirleri 100 milyar doları aşıyor. Mesela Wagner’in yıllık geliri 10 milyar dolardır. 

PMC’leri Amerika, İngiltere ve Rusya gibi büyük güçler kullandığı gibi BAE ve Güney Afrika gibi daha küçük ülkeler de kullanıyor. İran da bu konuda çok ileride ama durumu biraz farklı. PMC’lere bağlı askerler günlük 400-1000 dolar arası ücret alabilirken, İran’ın tuttuğu Şii militanlar aynı rakamı aylık olarak alabiliyorlar. Ancak İran ek olarak çoğu göçmen olan militanlara oturum izni ve vatandaşlığın yanı sıra kendince şehitlik üzerinden cennet de vaat ediyor. Türkiye’de de bilinen bir PMC var ama bu şirket sadece eğitmek amaçlı çalışır ve müşterileri dost ülkelerdir. 

Hükümetler PMC’lerle çalışmayı tercih ederler çünkü kendi ordularına yaptıramadıkları her türlü operasyonu paralı askerlere yaptırmaları mümkündür. Ölümlü vakalarda sorumluluk alınmaz. Ölen kendi askeri olmadığı için halka hesap vermesi de gerekmez. Ayrıca paralı askerler için kışla, araç, alet-edevat, sigorta, sağlık hizmeti vs. temin etmek de gerekmiyor. 

PMC’ler hükümetler için faydalı birer araçtırlar. Amerika, Irak ve Afganistan’ı paralı askerlerle kontrol altında tutmuştu. Şimdi YPG’ye de bir tür paralı asker statüsü vererek Suriye’de varlığını sürdürüyor. Ruslar da Suriye, Libya, Ukrayna ve bazı Afrika ülkelerinde Wagner’i kullanarak emellerine ulaşmaya çalıştı. İran ise bütün Ortadoğu’da paralı militan gruplarla (Hizbullah, Kataib Hizbullah, Liwa Fatimiyyun, Liwa Zeynebiyyun vs.) varlık göstermeye çalıştı. 

Ancak PMC’ler Wagner’in yaptığı gibi bazen namluyu kendisini kuran ülkeye çevirebiliyorlar. Aslında böyle durumlar nadir görülür. Hatta eğer Wagner Rus topraklarında savaşıyor olmasaydı Rus hükümetini tehdit edemezdi. PMC’lerin asıl tehlikesi acımasız oluşlarıdır. Para için çoluk çocuk demeden önüne geleni katledebiliyorlar. Ayrıca Libya’da Hafter gibi diktatör kişiliklerin emrinde çalışınca meşru hükümeti ortadan kaldırmaya çalışabilirler. Kim daha çok para verirse onun için çalışırlar. Kendilerini kiralayanların doğru kişiler/devletler olup olmadığına bakmazlar. 

Ancak zora gelince de çatışmaktan çekinirler. Evet para için öldürüyorlar ama para için ölmeye razı değiller. Savaştıkları ordular güçlü olunca ve kendi taraflarında ölümler artınca daha çekingen davranıyorlar. Hiçbiri başka bir ülke veya lider için ölmeye razı olmaz. Sadece daha avantajlı durumdalarsa savaşırlar. Bir kısmı sadist olduğu için veya paraya çok ihtiyacı olduğu için canını tehlikeye atar. 

Wagner’in Rusya’ya meydan okuması paralı askerlik sektörü için kötü bir örnek olsa da PMC’lerin sayısının önümüzdeki dönemde daha da artacağı beklenebilir. Çünkü savaşın ticareti oldukça kazançlı ve çoğunlukla masumlar zarar görüyor. Bu yüzden hükümetlerin tercihi olmaya devam edeceklerdir.

YENİ AKİT