Her aşamada "Üst değerler" daha geniş kitlelerce benimsendi. Ahlak, din ve hukuk kuralları, evrenselleşti.

Bütün bu gelişmeler arasında değişmeyen bir olgu, insan doğasına yapışık olarak çağları aşabildi.

İnsanlar kendileri gibi olmayan, kendileri gibi düşünmeyen, farklı inançlara sahip ya da değişik etnik kökenlerden insanları hep "Ötekiler" veya "Tehdit" olarak gördüler. 

Laiklik ve demokrasi 

Onları değiştirip kendilerine benzetemedikleri zaman da yok etmeye çalıştılar. Sonra anlaşıldı ki, tek tip insan ve toplum yaratmak mümkün değildir. Sonuçta Amerika'nın egemen beyazları, Amerikan siyahlarını beyazlaştıramadılar. Avrupa'nın Katolikleri, ne Yahudileri ne de Protestanları Katolik yapabildiler. 
"Laiklik" ve "Demokrasi" gibi araçlarla farklıların bir arada yaşamaları mümkün oldu... Farklılıklar korunarak, bu farklılıklara sahip bireyleri ve toplum kesimlerini asgari müştereklerde birleştirecek uzlaşmalar böylece sağlandı. 

Somut örnek 

Bu modelin günümüzdeki en somut örneği Avrupa Birliği'dir. AB ile kıta çapında bir uzlaşma zemini yaratılmış, birbirlerine çeşitli nedenlerle tarih boyunca düşman olup savaşmış uluslar bile ortak hukuku, ortak para birimini ve ortak üst değerleri kabul etmişlerdir.
Biz Türkler, bütün bu tarih süreçlerini bazen diğer insan topluluklarından daha önce, bazen de gecikerek yaşadık.
Engizisyonun İspanya'da yaşatmadığı Yahudilere kucak açarken, o çağda dinsel hoşgörünün simgesiydik. Ama daha sonra Avrupa'yı değiştiren "Milliyetçilik" ve "Vatandaşlık" olgularını gecikerek ve sancılarla kabullendik. Ve 21'inci yüzyılda hâlâ kendi içimizdeki farklılıkları asgari müştereklerde uzlaştırmak konusunu çözebilmiş değiliz.

Çok seslilik 

Sizin gibi düşünmeyenleri "Hain", "Gerici", "Bölücü" gibi karalamalarla hâlâ damgalasanız da hiç gözden kaçırmamanız gereken bir gerçek var. Bu toplumda görüş sahibi olan tek kişi siz, sesini yükselten tek kesim de sizin içinde bulunduğunuz kamp değil artık. Sizin görüşlerinizi manşetlerinden köşelerine kadar işleyen gazeteleriniz mi var? Aynı şekilde sizin görüşlerinizin karşıtı olan görüşleri manşetlerinden köşelerine kadar işleyen gazeteler de var. "Serbest rekabet" düşünce dünyasının da yükselen değeri... 

yazının devamı için tıklayınız