Hac ve kurban ibadetlerini tamamladık.

İnsan, kendisini bir sosyal çevrede tanır. Benlik bilgisinin kaynağı, kişiye aidiyet ve mensubiyet bağları kazandıran bağlanmayı; kişinin anlamlı ilişki içinde bulunduğu diğer insanları, üyesi olduğu sosyal grupları ve tarihsel olarak değişen kültürü de kapsayan sosyal dünyadır.

Bu yüzdendir ki benliğin Allah’a aidiyetten doğan, bir peygamberin ümmetine mensubiyetle tamamlanan, bireysel, sosyal ve ilişkisel bir doğası vardır.

Hac ibadetinde, bizliği ümmet boyutunda bir benlik temsili olarak yaşadık.

Kurban ibadetinde de benliği mümin boyutunda bir bireysel benlik temsili olarak yaşadık.

Hac ve kurban ibadetleriyle benliğimizin sınırlarını ve derinliğini kurbanla mümin ve hacla Müslüman temsilleriyle geliştirdik.

İbadetlerde benlik ve bizlik temsillerini tecrübe ediş biçimine ilişkin dikkatimi çeken birkaç hususu bu yazıda ele almak istiyorum.

KURBANDAKİ BİREYSEL BENLİK TEMSİLİ

Sosyal bilimlerde benlik, genellikle başkalarından ayrık ve özgün bir yapı olarak kavramsallaştırılmaktadır; başkalarının benlik kavramında oynadıkları rol vurgulansa da, bu rol, genel olarak, benliğin ayrıklık ve özgünlük ihtiyacının nasıl giderildiği meselesiyle sınırlandırılmıştır. Bazı durumlarda benlik, diğerlerinden ayrık değil de, onlarla daha bağlantılı tecrübe edilebilmektedir.

İslam dininde anlam arayışındaki benliğin bireysel boyutu, teslimiyet düzeyini karşılamak üzere takva kavramıyla çerçevelenmiş ve kurban temsiliyle tecrübe edilmiştir.

Kurban ibadetinde ilahi bakış açısından; teslimiyet timsali Hz.İsmail’in bireysel benlik temsili, boğazlanan koçtur. Hz.İsmail, boynunu bıçağa uzatarak imanını kemale erdirmekte, bireysel benliğinin sınırlarını Allaha teslimiyetle, takvayla derinleştirip genişletmektedir.

Yansıtılmış değerlendirme süreci, diğer insanların tepkilerine bakarak kişinin kendi benliği hakkında çıkarımlarda bulunma süreci olarak tanımlanabilir.. Bu süreçte diğerleri/başkaları bir ayna görevi üstlenmektedir.

Böylece diğerlerinin tepkileri, o kişinin kendi benliğini tanımlamasına, sürdürmesine ve gerekli benlik düzenlemeleri yapmasına imkan sağlamış olmaktadır. Kurban ibadeti, bir ailenin üyeleri açısından kendi benliklerini gözden geçirme ve geliştirme imkanı olmaktadır.

Sosyal bilimlerde kendini doğrulama kuramı, insanların kendileri hakkındaki görüşlerini sürdürme eğiliminde olduğunu; bu sebeple de kendileri hakkında ne düşünüyorlarsa başkalarının da öyle düşünmelerini istediklerini öne sürmektedir. Tersi durumlar, yani bireyin kendisi hakkındaki görüşleriyle başkalarının o birey hakkındaki görüşlerinin uyuşmadığı durumlar, psikolojik rahatsızlık yaratmaktadır. Burada işleyen temel süreç yansıtılmış değerlendirme sürecidir. Çünkü kendini doğrularken bireyler, başkalarının tepkilerini gözlemekte, kendilerine yansıyan değerlendirmeleri süzgeçten geçirmektedirler.

Kurban ibadetinde, bir anlam arayışına çıkan ailedeki bireyler, birbirlerinin tepkilerini gözlemekte kendilerine yansıyan değerlendirmeleri İslam süzgecinden geçirmektedirler. Bu da ailenin istikamet üzere yaşama çabası ve dayanışması olmaktadır.

HAC: BENLİĞİN BİZLİK TEMSİLİ

Bazı durumlarda benlik, diğerlerinden ayrık değil de, onlarla daha bağlantılı tecrübe edilebilmektedir. Dolayısıyla sadece ‘benlik’ değil, ‘bizlik’ temsili de önemli benlik deneyimleme biçimlerinden biridir.

Benlik temsili olarak ‘mümin’in yanında bizlik temsili olarak ‘müslümanlık’ ya da ‘Muhammed ümmetine mensubiyet’ de bizim benlik deneyimleme biçimlerimizdendir.

Çünkü bireyler, kendilerini diğerleriyle, mensup olduğu gurupla, üyesi olduğu toplumla daha ilişkili şekilde tanımlamaktadırlar; bu bağlamda ümmet, üst kimlik, bizlik deneyimi olarak en geniş benlik temsilidir ve hac ibadetinde deneyimlenmektedir.

Babası Hz. İbrahim aleyhisselam ve annesi Hz.Hacer için de kurban edilen koç, benliğin bizlik temsili olarak tecrübe edilmiştir. Ebeveynin fedakarlığı da iman tezahürü olarak          benliğin sınırlarını bizlik temsiliyle, takvayla derinleştirip genişletmektedir.

Kurbanlık koç, Hz. İbrahim, Hz.Hacer ve Hz. İsmal için ayrı ayrı bireysel ve ortak bizlik benlik temsi olmuştur. Benlik akışkan ve geçirgen sınırlara sahip olduğundan, başkalarından ayrışmışlık söz konusu değildir. Böyle bir benlik-tanımına sahip olan kişinin özgünlüğü ise, başkalarından daha zeki veya başarılı olmak gibi kişisel özelliklerden değil, diğerleriyle kurduğu anlamlı ilişkilerin benzersiz bileşiminden gelmektedir. Bu tür bir kavramsallaştırma benliği kişiye-özgün olarak tarif etmektedir, fakat bu benlik başkalarından ayrışmış değildir.

Dolayısıyla kurban ibadetindeki bireysel benlik olarak mümin benlik temsili tecrübesi ile hac ibadetindeki bizlik benlik olarak Müslüman benlik temsili deneyimi iç içedir. Aslında benliğin bireysel benlik ve bizlik benlik temsilleri ki diğergamlığın, iyiliğin ve erdemin kaynağıdır, Allah’ın lütfuyla tecrübe edilebilmektedir.