Her dünya görüşünün insanın ufkuna diktiği bir ideal vardır; o ideale ulaşma yol ve yordamı olarak tanımlanan kültür, birey ve toplumu şekillendirmektedir. Küresel cahiliyenin daha çok mutluluk, haz ve hız ideali, insanlığa tüketim çılgınlığını dayatmaktadır.

Kültür endüstrileri ile kitleler, eleştirel düşünmekten alıkonulmakta, bu endüstrinin içerikleri ile mutluluk ve haz arayan insanların boş zaman faaliyetleri üzerinde bir hakimiyet kurularak insanlar ‘tüketim’ ortak paydasında buluşturulmaktadır.

Anneler günü, babalar günü, sevgililer günü, yılbaşı, bayramlar, tatil gibi boş zaman etkinlikleri, kültür endüstrileri güdümüne sokularak standartlaştırılmaktadır.

Kitle iletişim araçlarının kitleleri yalnızca etkilemeye değil, ekonomik olarak sömürmeye de muktedir olmalarıyla birlikte yeni bir “kültürel devrim” başlamıştır.

PAZARA UYGUNLUK

Kültür endüstrileri ile beslenen, dağıtım ağlarını, ticari bir düzenlemeyi, gazeteden radyoya, televizyondan internete sürekli yenilenen kitle iletişim araçları, reklamları, markaları, modaları, kısaca ekonomik etkinliği karakterize eden tüm bileşenleri bünyesinde toplayan kültür ile taciri bir sektör ortaya çıkmıştır.

Hastaneler, teknolojileri, sarf malzemeleri, ilaçları ve giyim kuşamıyla tam bir tüketim merkezidir. Okullar da aynı şekilde tüketim merkezidir.

Eleştirel yaklaşım, kitle iletişim araçlarının “kültürel yaşamı piyasada elde edilebilir asgari ortak noktaya indirgeyerek tek biçim ve sıradan bir kitle kültürü yaratmak”la itham etmektedir.

Bu görüşe göre dinamik, yenilikçi veya yaratıcı olan her şey kitlesel pazara uygun görülmeyerek yerini sıradanlığın bitip tükenmeyen yinelenişine bırakmıştır. Çok satan romanlar, romanı ve edebiyatı pazardan kovmuştur. Akademisyenler ile gazeteciler de düşünürü gündemden düşürmüştür.

Kitle iletişim araçları ve kitle eğlencesi, endüstrileşmiş bireylerin bilincini artık direnmeyi bile düşünemez hâle getirmektedir. Tüketim çılgınlığının koynunda algı yönlendirmesi ile bireycilik yaygınlaştırılmaktadır. Konformizm, pragmatizm, hedonizm ve egoizm insan hayatına hakim değerler haline gelmektedir.

KÜLTÜR ENDÜSTRİSİ

Kültür endüstrisi yaklaşımına göre, kültürün kendisi bir “endüstri” ve ürünleri de “meta” hâline gelmiştir. Kültürel ürünlerdeki (filmler, radyo ve televizyon programları, gazeteler, dergiler) seri üretim mantığı, teknik olarak arabaların veya kentleşme projelerinin de birbirine benzeyen seri ürünler olarak üretilmesine neden olur.

Bu kavramsallaştırma, endüstri toplumunun kendisini altyapı ve üstyapıda, yani her düzeyde, yeniden ürettiği ve meşrulaştırdığını iddia eder. Artık kişisel eşyalar, iş yeri ve evdeki bütün eşya endüstriyel üründür. Konut, işyeri ve kent, birer endüstriyel ürün, yani makine gibidir.

İnsan, üretemez; mesela evde yemek pişiremez, sadece tüketir hale getirilmiştir. Daha çok tüketmek için daha çok üretmek lazımdır.

Ortaya çıkan ekonomik-toplumsal-siyasal gerçekliğe eleştirel bir tutum takınan kültür endüstrisi kuramı, kültürel ürünlerin seri üretimlerle standartlaştırıldığını ve farklı/orijinal ürünlerin (ve fikirlerin) ise marjinalleştirildiğini öne sürer.

Adorno, popüler müziği ve özellikle caz müziğini kapitalist üretimin standartlaştırma, ticarileştirme ve katılaştırmasına mükemmel bir örnek olarak sunmaktadır. Artık sağlık, eğitim, yargı, sanat, yayınlar ve organizasyonlarla dini hayat ticarileşmiş, piyasaları oluşmuştur.

Kültür endüstrisinin bütün dallarında kitlelerin tüketimi için biçimlendirilen ve büyük ölçüde bu tüketimin doğasını belirleyen ürünler az çok bir plan doğrultusunda imal edilir. Kesintisiz bir sistem hâlinde, birbirleriyle uyumlu bir üretim sürecinden geçen kültürel ürünlerin imalatında, teknik imkanlar kadar ekonomik ve siyasi faktörler de etkili olur. Avrupa renkli televizyona geçerken Türkiye siyah beyaz televizyon izler, ürün depoda kalmaz ya da çöpe gitmez..

KÜLTÜR ENDÜSTRİSİNİN NESNESİ

Kültür endüstrileri için insan öncelikli değildir. Kültür endüstrisi için insan bir hesap kitap meselesidir ve kültürel makinenin bir eklentisine indirgenmiştir.

Yaygın kanaatin tersi bir durum sözkonusudur: Müşteri, kültür endüstrisinin öznesi değil, nesnesidir.

Kültür endüstrisinin, kitlelerin kendiliğinden çıkan bir kültür sorunu ya da popüler sanatın çağdaş bir formu olmadığının altını çizmek gerek; kültürel varlıklar, kâr dürtüsüyle üretilen standartlaştırılmış mallara dönüşmekte ve küresel piyasada rekabet halindedir.

Küresel cahiliye kültürü, insanın kendine yaraşır bir toplumda yaşadığı kanaatinin uyanmasına yardımcı olmakta, insanı rahatlatıp uyuşturmaktadır. Bu da “varoluşun kötü ekonomik belirlenimi”nin sürmesine yardımcı olmaktadır.

Kültür endüstrisi, ürünleriyle, hayattaki olumsuz faktörlerin doğal nedenlere ya da tesadüflere bağlı olduğunu düşündürerek, bağımlılık ve yükümlülük bilincini genelleştirir. Kültür endüstrisi bu anlamda, liberal ideolojinin kültürel metalar aracılığıyla yayılmasını ve içselleştirilmesini hedeflemektedir. 

Kültür endüstrisi, bilinçli bir şekilde kendi çıkarlarını savunacak özerk, özgün ve bağımsız bireylerin gelişmesine engel olmaktadır. Çünkü yeni insan, mevcut tüketim sisteminin dışına çıkmayı başarmış, yeni üretim tüketim yolunu bulmuş, yeni hayat tarzı olan kişidir.

Mustafa Yürekli / Haber7