Bugün "Bilgi çağında" yaşadığımızı sıkça dile getiriyoruz. Gerçekten de birkaç tıklamayla ulaşabildiğimiz devasa bir bilgi havuzunun içindeyiz. Her saniye dünya çapında milyarlarca bilgi dolaşıma giriyor. Devletler, kurumlar, hatta bireyler; üretilen fiziksel tüketim ürünlerini ulusal ya da uluslararası kalite standartlarıyla denetleyebiliyor.

 Peki, ya bilgi? Sayısız bilgi kimin tarafından, nasıl ve nerede hangi değerlere göre denetleniyor? Bu bilginin faydalı mı zararlı mı olduğu nasıl anlaşılıyor?

Evrensel Bilginin Tanımı, Erişim ve Tehlikeleri

"Evrensel bilgi" denildiğinde, zamana, mekâna ve kültüre göre değişmeyen; insanlık için faydalı kabul edilen, kapsayıcı bir bilgi türü anlıyoruz. Bu bilgiye ulaşmak, çeviri teknolojileri sayesinde artık çok kolay. Ancak asıl zorluk bilgiyi anlamak, sorgulamak, neden-sonuç ilişkisini kurmak ve en önemlisi gerçeği ayırt edebilmekte yatıyor.

Bu noktada, sahip olduğumuz kültürel bagajdan sıyrılarak, bilgiyi tarafsız bir akılla okumak artık zorunlu hale geldi. Her yeni bilgi karşısında şu soruları sormak gerekiyor:

Kim söylüyor? Neden söylüyor? Kime hizmet ediyor?

Medya ve Bilgi Güçlü Bir Yayın Aracı mı, Tehlikeli Bir Alan mı?

İnternetin sınır tanımayan erişim kapasitesi, bilginin yayılımında büyük rol oynuyor. Ancak Medya da bu sürece dahil olduğunda durum daha da karmaşık ve tehlikeli bir hal alıyor. Günümüzde medya, sadece bilgiyi taşıyan bir araç değil; aynı zamanda onu şekillendiren, filtreleyen ve hatta manipüle eden bir güç haline geldiği görülmektedir.

Günümüzde insanlar bilgiye erişmek için haber kanalları, sosyal medya, dijital platformlar gibi çok sayıda mecradan faydalanıyor. Bu mecralar, bazen bilginin "doğru" olmasından çok, "dikkat çekici" olmasına odaklanıyor. 

Böylece bilgi, reyting, tıklama, paylaşım gibi motivasyonlarla, etik ilkelerden uzaklaşarak gelir elde etmek amacıyla dolaşıma giriyor. Bu durum bilgiyi kullanmak isteyen medya okur yazarlık eğitimi olmayan bireyler ve özellikle genç kuşlaklar üzerinde olumsuz etkiler oluşturduğunu görüyoruz. 

Dini Bilgi ve Ahlaki Sınav

Modern dünyada dini bilgiler de bu manipülasyon ve sığlaştırma tehlikesinden nasibini alıyor. Evrensel dini değerler olan adalet, ahlak, merhamet, dürüstlük gibi kavramlar, bazı coğrafyalarda mezhepsel, politik ve ideolojik amaçlarla araçsallaştırılabiliyor.

Üretilen ya da kullanıma sunulan her bilgiyi talep eden, kullanan bireyler öncelikle vicdanla ilişkisini kurması gerekebilir.  Bilgi, ahlaki bağlamdan yoksunsa; ayrımcılığa, propagandaya ya da dijital sömürüye hizmet etmesi muhtemeldir.  

     
Bilgi, vicdanla buluşmuyorsa, ondan şüphe etmeliyiz.

Bilgiyi Ölçmek Mümkün mü?

Modern çağın en çok değer verdiği kavramlardan biri de ‘’Ölçmek ve Değerlendirmek’’. Uzunluk, ağırlık, şekil, sıcaklık gibi fiziksel olguları metreyle, mikroskopla, nanometrik ve diğer tekniklerle ölçebilirken bilgiyi hangi standartlarla ölçmeli ya da mukayese etmeliyiz Milyarlarca üretilen bilginin mihenk taşı ne olmalıdır?

Aslında bilgiyi ölçmek veya değerlendirmek için temel ilkeler olan Doğruluk, Etik ve Amaç uygunluğuna bakmamız bilimsel ve mantıksal temellere dayanması. İnsan hakları ve adalet ile çelişmemesi. Topluma, doğaya ve insana hizmet etmesini karşılıyorsa kullanacağımız bu bilgi bizi hata yapmaktan uzak tutabilir.

Yapay Zekâ ile Evrensel Bilgiyi Değerlendirmek:

Yapay zekâ, doğruluğu mutlak olmayan bilgileri de "emin şekilde" sunması mümkündür. Evrensel bilgiye hem bir ayna hem de bir filtre olabilir. Evrensel olduğu sanılan bilginin çoğu batı merkezli kaynaklardan geliyor da olabilir. Ancak, günümüzde bu filtrenin nasıl çalıştığı, bilginin kim tarafından üretildiği ve verilerin yanlılığı önem taşıyor. Yapay zekâ doğruluğu mutlak olmayan bilgileri de "emin şekilde" sunabilir.

Bilgi Çağının Ahlaki Kodu

Yapay zekâ çağında, evrensel bilgiye ulaşmak sadece teknik değil, ahlaki bir meseledir. Medya, din ve teknoloji üçgeninde şekillenen bilgi ortamı; insanları yönlendirmenin, ikna etmenin ve etkilemenin güçlü bir aracı haline gelmiştir.

Bu yüzden, bilgiye sadece ulaşmak değil, onu ölçmek, anlamak, sorgulamak ve içselleştirmek, insanlık için hayati önem taşıyabilir. Hakikatin ayakta kalabilmesi için, bilgiye yön verecek evrensel değerlerle birlikte ahlaki bir pusula kullanmak bizi hata yapmaktan uzak tutabilir.

Muzaffer Şafak / Haber7