Günümüzde iletişim kanallarının ve tekniklerinin çeşitlenmesi, televizyon ve dijital yayıncılığın yaygınlaşmasıyla birlikte parasosyal ilişkiler izleyici davranışlarını, satın alma kararlarını ve psikolojiyi doğrudan etkileyen bir olgu haline gelmiştir. Günümüzde Parasosyal ilişki, izleyicilerin sunucu, oyuncu, haber spikeri veya influencer gibi kişiliklerle kurduğu tek taraflı duygusal bağ olarak tanımlanıyor.

Dizilerin Gücü: Empati ve Bağlanma

Dizi karakterleri haftalarca, hatta yıllarca ekranımızda yer alıyor. Onların yaşadıkları olaylar, verdikleri kararlar ve ilişkiler, izleyicinin gündelik duygularına dokunuyor kimi zaman . Araştırmalara göre izleyicilerin %60–70’i favori bir karakteri “arkadaş” gibi görmektedir.

Bu bağın etkilerinin önemli olduğunu biliyoruz

• Yalnızlık hissini azaltma

• Empatiyi artırması,

• Farklı hayat deneyimlerini tanımaya yardımcı.

Özellikle genç izleyiciler bu  karakterlerin davranışlarını model alabilmektedir.

Günümüzde parasosyal ilişkilerin en görünür ve en hızlı etki gösterdiği alanın gençler olduğunu görüyoruz. Özellikle 15–30 yaş arası kitle, hem televizyon hem de sosyal medya içeriklerine karşı daha savunmasız bir duygu yapısına sahip. Bu durum yalnızca bireysel psikolojiyi değil, toplumsal iletişim dilini, sosyal davranış biçimlerini ve hatta trafikteki agresyonu dahi etkileyebilmektedir.

Agresyon ve Sosyal Çalkantılara Karşı Farkındalık

Son yıllarda sosyal medyadaki çatışmacı dilin, trafikteki agresyon ve gündelik hayattaki tartışmaların artışına paralel ilerlediği gözlenmektedir.

• Gençlere, sosyal medyadaki “hızlı öfkelenme” ve “tepki verme kültürünün” gerçek dünyaya taşınmaması gerektiği öğretilmelidir.

• Medya içerikleri tüketilirken “duygusal mesafe” kurabilmek, öfke modellemesini azaltması ortaya çıkabilmektedir.

Televizyon Yayıncılığında Parasosyal yöntemler

• Sunum teknikleri izleyicide “doğrudan iletişim” hissi oluşturması

• Program türleri ,talk-show, reality, dizi, haber) empatiyi güçlendirdiği görülüyor. Aynı yüzlerle sürekli karşılaşmak, izleyici bağlılığı ve ilgisin arttırması.

• Gerçek ilişkilerden uzaklaşma

• Aşırı bağlanma / bağımlılık

• Manipülatif tüketim yönlendirmeleri

Medya Açısından Önemi

• Reyting ve sadakat: Parasosyal ilişkiler izleyici bağlılığını artırdığını biliyoruz.

• Reklam etkisi: Bağ kurulan sunucu veya karakterlerin önerileri daha kolay benimsemesi.

• Etik sorumluluk: Bu etkinin psikolojik boyutu dikkate alınmalıdır.

Güncel Örnekler ve Araştırmalar

• Türkiye’de talk–show ve reality programlarında sunucu-izleyici bağı belirgin şekilde gözlenmektedir.

• Sosyal medya, televizyon içeriklerini destekleyerek parasosyal etkileşimi yoğunlaştırmaktadır.

Dizilerde Bağlanma Mekanizmaları

• Tekrar ve süreklilik: Haftalık bölümler alışkanlık oluşturması.

• Karakter derinliği: Çok boyutlu karakterler empatiyi güçlendirir.

• Duygusal yoğunluk: Aşk, ayrılık, ihanet gibi temalar güçlü duygusal tepkiler yaratır.

Özdeşleşme: İzleyici kendini karakterle eşleştirir.

Olumsuz Yönler

Aşırı parasosyal bağ, özellikle gençlerde gerçek sosyal ilişkilerin zayıflamasına yol açtığı  düzenli dizi izleyen gençlerin %35’inin sosyal çevreleriyle daha az vakit geçirdiğini gösteriyor.

Diziler ve Sosyal Medyada Parasosyallik

Sosyal medya bu ilişkileri daha da yoğunlaştırıyor:

• Fenomenlerin sürekli paylaşım yapması yakınlık hissi oluşturuyor.

• Canlı yayınlar “gerçek zamanlı etkileşim” yanılsaması yaratması.

• Yorum ve beğenilerin  izleyicide bağlılık hissini güçlendirmesi.

Düzenli sosyal medya kullanıcılarının %40’ı takip ettikleri fenomenlerle “arkadaşlık benzeri bağ” kurduğunu söylüyor.

Yerel bir araştırmada:

• Yalnızlık arttıkça parasosyal bağın da arttığı,

• Günlük TV izleme süresi yükseldikçe etkileşimin güçlendiği,

• Eğitim seviyesi düştükçe parasosyal etkileşimin arttığı tespit edilmiştir.

Bu bulgular, dizilerin yalnızlık yaşayan bireyler için bir “duygusal alternatif” oluşturduğunu gösteriyor; 

Psikolojik ve Ahlaki Değerlendirme

Olumlu olarak Yalnızlık hissini azaltma, Kimlik keşfine katkı, Bazı sosyal önyargıları azaltıcı etkilerin yansıra bazı riskleri de beraberinde getirmektedir. 

Gerçek ilişkilerde zayıflama, Fenomen davranışlarının sorgulanmadan model alınması, Tüketim davranışında manipülasyon, Gençlerde ahlaki sınır bulanıklığı

Parasosyal İlişkilerden Korunma

Duygusal Mesafe 

Bir fenomeni ya da karakteri sevmek doğal; ancak bunun tek taraflı bir ilişki olduğunu bilmek gerekir.

Gerçek Sosyal İlişkileri Önceliklendirmek

Aile ve arkadaşlarla temas artırıldığında parasosyal boşluk azalır.

Gençlere Medya Okuryazarlığı Eğitimi

Gençler, izledikleri içeriğin manipülatif yönlerini anlayacak şekilde eğitilmelidir.

Ekran Karşısında Farkındalık

Özellikle reality ve dizi dünyasının kurgu olduğunu bilmek aşırı bağlanmayı azaltır.

Medya Sorumluluğu

• İçerik üreticileri, parasosyal bağların psikolojik etkilerini gözetmeli.

• Reklam stratejileri izleyici bağlılığını dikkate almalı.

• Eğitimciler ve ebeveynler izleyiciyi ve sosyal medya kullanıcılarını olumsuz etkilerden uzak tutmalı.

Parasosyal ilişkiler, günümüz medya dünyasının en güçlü ama en görünmez dinamiklerinden biri. Diziler ve sosyal medya fenomenleriyle kurulan bu bağlar, izleyicinin duygusal dünyasına dokunabilir; ancak etik riskler taşıması da kaçınılmaz hale gelmiştir.

Bu nedenle, yayıncılar, içerik üreticileri ve izleyiciler olarak bu bağların etkilerini anlamak ve sorumlu bir şekilde yönetmek büyük önem taşımaktadır.

 

KAYNAKÇA

1. Horton, D., & Wohl, R. R. (1956). Mass Communication and Para-social Interaction. Psychiatry, 19(3), 215–229.

2. Giles, D. (2002). Parasocial Interaction: A Review of the Literature and a Model for Future Research. Media Psychology, 4(3), 279–305.

3. Rubin, A. M., Perse, E. M., & Powell, R. A. (1985). Loneliness, Parasocial Interaction, and Local Television News Viewing. Human Communication Research, 12(2), 155–180.

4. Cohen, J. (2004). Parasocial Breakup from Favorite Television Characters. Journal of Social and Personal Relationships, 21(2), 187–202.

5. Tukachinsky, R. (2011). Para-social Relationships with Media Characters: Antecedents and Outcomes. Communication Research, 38(5), 643–670.

6. Hartmann, T., & Goldhoorn, C. (2011). Horton and Wohl Revisited: Exploring Users’ Experience of Parasocial Interaction. Journal of Media Psychology.

7. Türkiye örneği üzerine: