İran gezisi notlarım - 1

Kestirmeden İran Tarihi.

Medler, Ahameniş, Selevkos, Part, Sasani  İmparatorlukları, Emeviler, Abbasiler, Tahiriler, Samaniler, Gazneliler, Selçuklular, Harezmşahlar Devleti ve Cengiz Han, Timur derken erken modern döneme ulaşan İran, yoluna Safevi, Afşar, Zend ve Kaçar Hanedanlarıyla bu dönemi de kapatarak Geç Modern Döneme erişmiş. Kaçar Hanedanı İran tarihindeki son Türk hanedan. Bu tarihten sonra Türkler bir daha devlet denetimini elle geçirememişler. Rıza Şah, Muhammed Rıza Pehlevi, Ak Devrim, İslam Devrimi ve nihayetinde binlerce yıllık tarihe sahip bu topraklardan gelip geçmeyen, yönetime tasallut olmayan, hakimiyetini ilan etmeyen kalmamış.

Köklü Medeniyet: İran

İran, M.Ö. 4000'lere dayanan tarihi ve var olan yerleşmeleriyle dünyadaki en eski sürekli uygarlıklardan birine ev sahipliği yapmakta. Onca suyu ve yeşili bol memekleket dururken ilk yerleşimlerin çöl ve karasal iklime sahip coğrafyalarda gerçekleşmesi manidar. Tarih boyunca İran Avrasya'daki merkezi konumu nedeniyle jeostratejik öneme sahip bölgesel güç olmuş; uluslararası enerji güvenliği, dünya ekonomisinde geniş petrol ve doğalgaz kaynakları sonucu daha bir önemli hale gelmiş.

İran’ın başkenti Tahran. Şiilik ülkenin resmî dini mezhebi ve Farsça da resmî dili. BM, Bağlantısızlar Hareketi, İslam Konferansı Örgütü ve OPEC kurucu üyesi. Siyasal sistemi 1979'da kabul edilen anayasaya göre oluşturulan birkaç karmaşık yönetim yapısına göre işlemekte. En yüksek devlet makamı şimdiki Ayetullah Ali Hamaney'in üstlendiği İran dini liderliği. (Vilayet-i Fakih)

İran, 1 648 000 km²’lik yüzölçümü ile Türkiye’nin komşuları arasında yüzölçümü Türkiye’den büyük olan tek ülke. Ülkenin yüzölçümü kabaca İngiltere, Fransa, İspanya ve Almanya yüzölçümü toplamlarına eşit.

Etnik Yapı Ve Dini Köken

İran nüfusunun %40'ını Farslar, %37'sini Azeriler, 6%'sını Gilekler ve Mazandaranlılar, %7'sini Kürtler, %3'ünü Araplar, %2'sini Lurlar, %2'sini Beluciler, %2'sini Türkmenler ve %1'ini Kaşkay Türkleri ve diğer etnik gruplar oluşturuyor. Dini yapısının %90'unu Şii Müslümanlar, %'8'ini Sünni Müslümanlar, kalan %2'sini ise diğer dinlere mensup insanlar (Bahailer, Sâbiîler, Hindular, Yezidiler, Ahli-Hak, Zerdüştçüler, Yahudiler ve Hıristiyanlar) oluşturuyor. İran'da diğer önemli dini azınlıklar arasında özellikle Ortodoks Gürcüler ve Ermeniler (İsfahan), Zerdüştler (Yezd) ve Bahailer öne çıkarken, az miktarda Hindu, Keldani ve Sâbiîlik inancına bağlı topluluklar da bulunmakta. İran'da dini azınlıkların inanç özgürlüğü güvence altına alınmış olup, azınlık temsilcilerine (Ortodoks Hıristiyanlık, Musevilik ve Zerdüştlük) Meclis'te koltuk ayrılmış. İran hükümeti tarafından "sapkın bir inanç" olarak nitelendirilen Bahailik ise yasak olup, bu dinin mensupları kimi zaman sert kovuşturmalara uğramaktalar.

İRAN'IN NELERİ MEŞHUR?

El Dokuması İpek, Tebriz, İsfehan, Şiraz Halıları, Cam ve Gümüş İşçiliği, Petrol Yatakları, Havyar,Tahran, İsfehan, Tebriz, Şiraz, Kum ve Meşhed şehirleri, Elbruz Dağı, Zerdüştlük, Bahailik Dinleri, Pehlevi Hanedanı, Humeyni, Minyatür resimleri, Seramik işlemeciliği, Hafız, Eşref, Hayyam ve Nizamilmülk gibi yazarları...

İRAN’IN ŞEHİRLERİ VE GEZİLECEK YERLER...

Başkent TAHRAN...

Tahran ismi Farsçada “sıcak yer” anlamına geliyor. İran’ın en büyük şehri. Aynı zamanda İslam devrimi mücadelesinde önderlik yapmış. Bu devrim, hem Müslüman aleminde, hem de tüm dünyada türünün tek örneği.

Bazar-ı Bozurg (Büyük Pazar - Kapalı Çarşı)

Burası Tahran’ın sadece çarşısı değil sanki ekonomisinin kalbinin attığı yer. Büyük Çarşı, İstanbul’daki kapalı çarşının bir benzeri ama çok daha oryantal olanı. Bütün doğu pazarlarının en büyüklerinden biri olan çarşı, tüm yönleri ile İran’ın adeta yansıması gibi. Şehir içinde bir şehir gibi. Burada her şey yaşanıyor; sadece ticaret değil, sosyal olaylar, evlilikler ve siyaset bile...

İran’ın perakende mallar sektörünün üçte biri bu pazardaki alışverişlerde gerçekleşiyor. Her sokakta, her sapakta ayrı bir ticaret konusu, bakırcılar, kağıtçılar, baharatçılar, tenekeciler, halıcılar, şekerciler, çaycılar... Sadece bunlar değil, ondan fazla cami, birkaç otel, birkaç banka ve hatta pazarın kendine ait itfaiyesi bile var.

Sizin İçin Birkaç Tiyo!

10 kilometre kadar uzunluktaki bu kapalı çarşıyı gezmeye sebze meydanından başlayın. Gerçekte pazarın birçok girişi var. Doğudaki bu ilk giriş bölümünde lüks mallar, saatler ve kuyumcular yoğunlaşmış. Daha sonra halıcılar geliyor. Yürümekten yorulduğunuz zamanlar pazarın yan yollarından birine sapın, burası sizi mutlaka kapalı bölümden dışarı çıkartıp ya bir çayhaneye, ya bir nargile salonuna ya da bir havuzbaşına götürecek. Pazarda yavaş ve dikkatli yürüyün yerler toz kalkmaması için ıslatılmış ve kayganlaşmış olabilir. Ayrıca sık sık geçen hamallar ile çarpışmamak için de dikkatli olun.

Tahran merkezde estetik yaptırdıkları burunları bantlı kadınları sıklıkla görüyorsunuz. Bu bayanların büyük bir kısmı operasyon için ülkemizi tercih ediyor. Uçakta gözaltları mor, o çökük ifadesinin ve çektiği ızdırabın aksine oldukça mutlu bayanlarla karşılaşmanız kuvvetle muhtemel. İran bayanları oldukça gösterişli. Dar kotlarının üzerine giydikleri tunikleri saçlarının 1/3’ünü kapatan şallarla tamamlıyorlar. Önlerinden perçemleri, arkalarından yeleleri gözükmekte. Hanımların yüzlerindeki katbe kat makyaj malzemesi, gözçevresi, kirpikler ve kaşlarına sürdükleri siyah boyalarının ağırlığından olsa gerek daha bir vakar ifadeleri.

İran’da zinanın çok ağır ve caydırıcı cezaları var. Bekarsanız o bayanla ivedilikle evlendiriliyorsunuz, ya evliyseniz? İşte onu ne siz sorun, ne de ben söyleyeyim. Kuaför salonları oldukça ufak ve tek bir kapısı olmak zorunda. Nedeni buralarda zina yapılma ihtimalini bertaraf etmek. Buna karşın belli parklar, caddeler var. Buralarda dolaşan gençler partner arıyor ve evlenecekleri kişilerle böylece tanışabiliyorlar. Zina yasak olmasına rağmen hayat kadınları bile mevcut. Yasak cezbediyor, özgürlük de çözüm değil. Allah yolundan ayırmasın bizleri.

DERBEND

Tahran’ın yoğun trafiğinden ve yaz mevsiminde iseniz boğucu sıcaklığından kaçmak için en iyi alternatifiniz Derbend. Burası Tahran’ın en kuzey ucunda dağın eteklerinde kurulmuş bir tür eğlence ve piknik yeri. Dağdan gelen bir derenin iki yamacı sayısız çayhane, kebapçı ve lokanta ile dolmuş durumda. İki yamacın arasındaki daracık yoldan yukarılara doğru tırmanın. Haftasonları yoğun ilgi nedeniyle adım atacak yer bulamayabilirsiniz. Ancak sayısı çok fazla olan restoranların şark köşesi stilinde döşenmiş tahtlarında mutlaka bir yer bulacaksınız. Hemen kendinize bir çay söyleyin. Çayın yanında kıtlama şekeri ile birlikte hurma da verilmekte. Teleferikle Tahran’ın panoramik manzarasını da görebilirsiniz.

Gezebileceğiniz mekanlar: ünlü İran halılarından en seçme olanlarının sergilendiği Ulusal Halı Müzesi, Şemiran’da Şah’ın yazlık sarayı Sa’dabad Sarayı Müzesi, Tahran’ın çok popüler Teleferiği (İran’da Telekabin diyorlar)Tochal Teleferik, Özgürlük Anıtı (Azadi Anıtı), mücevher uzmanlarına göre dünyadaki en değerli mücevher kolleksiyonun olduğu, taşların tarihi yüzlerce yıl geriye dayanan ve her bir değerli parçanın birçok savaşa neden olduğu, dunyanın en büyük pembe elmasının Derya-i Nur (Işığın Denizi) Elmasının içersinde yer aldığı Ulusal Mücevher Müzesi, İran’ın ünlü sanat ve kültür başkenti İsfehan, Su Müzesinde şehrin merkezinden geçen bir Qanat (yeraltı sulama sistemi)yapısının orijinal halini görebileceğiniz Yezd şehri, Zerdüşt dininin en önemli ateş tapınaklarından biri olan Ateşgede - Zerdüşt Tapınağı, Zerdüştlerin şehirlerin dışında büyük kuleler kurarak ölülerini bıraktıkları Dakhme - Sessizlik kulesi, Emir Çakmak Camii, diğer adı Cuma Mescidi olan Cami Mescidi, 12 İmam Türbesi gezilebilecek yerlerden bazıları.

Sınır Komşumuz TEBRİZ.

16. yy.da Tebriz’de Safevi tehditini kuran Şah İsmail, Akkoyunlu Elvent Mirza’yı mağlup ederek Tebriz’den sünniliği kazımış. O nedenle şiilik hakim. Doğu Azerbaycan eyaletinin başkenti Tebriz’in Türkiye sınırına uzaklığı 320 km. Arkeolojik kazılara göre Tebriz'in 5 bin yıllık bir geçmişi olduğu ortaya çıkarılmış. Safeviler devrinde Tebriz bir süre için İran'ın başkenti olmuş. Tebriz'deki birçok tarihi eser, şehirde yaşanan depremlerle yıkılmış ve kaybolmuş. Arg-e Tebriz isimli Tebriz kalesi bu dönemden günümüze kadar kalabilmiş eserler arasında.

Son 100 yılda Tebriz'in İran tarihinde önemli rolü olmuş. 1906 yılındaki Anayasal Hareketlenmede siyasi hareketin merkezi durumunda olan Tebriz, 1950 yılındaki petrolün millileştirilmesi hareketlerinde ve 1978 yılından itibaren yaşanan İslam Devrimi sırasında da hep merkez konumunda. Tebriz'in ilginç özellikleri arasında birçok şair yetiştirmiş olması da var. Dünya'da yetiştirdiği şairler için özel bir Şairler Mezarlığına sahip olan tek şehir Tebriz.