Yakın zamanda memleketim Rize’ye yaptığım ziyarette dostlarımız, İlim Yayma Cemiyeti (İYC) Rize Şubesi’ne davet ettiler. Şube Başkanı baba dostumuz Ali Yazıcı, kadim dostum Eyüp Furtuna ve kardeşimiz Numan Kayhan olunca birkaç kelam etmeyi memnuniyetle kabul ettik; “Müslümanların Birlikteliğine Türkiye’nin Katkıları” üzerine konuştuk. 

Birkaç gün sonrasında (13-16 Kasım 2025), aynı başlıkta konuşma yapmak üzere, Anadolu’nun 50 ilinden vakıf ve dernek temsilcilerinin katıldığı Konya STK Platformu’nun bu yıl 20’ncisini düzenlediği “İslam Birliği ve Türkiye’nin Geleceği” temalı Ufuk Turu programına katıldık. 

Ufuk Turu, İslam Birliği’nin Gerekliliğini Teyit Etti.

Dört gün süren ve altı oturumdan oluşan Ufuk Turu’nda; önce İslam Birliği’nin tarihsel temelleri ele alındı. Hilafetin kaldırılmasının İslam dünyasında bıraktığı uzun vadeli etkiler, Müslüman toplumların birlik potansiyeli ve İttihad-ı İslam düşüncesinin ortaya koyduğu ideal tartışıldı.

Ardından, İslam dünyasında birliğin neden zorunlu olduğu, sahip olduğu dini-siyasi dayanaklar ve karşılaşılan zorluklar irdelendi. İslam dünyasının jeopolitik gerçekliği ile birlik arayışlarının D-8 gibi yapılar üzerinden nasıl somutlaştırılmaya çalışıldığı değerlendirildi.

Ayrıca, küresel güç dengelerindeki değişim, Batı hegemonyasının zayıflaması ve İslam ülkeleri arasındaki ilişkilerin geleceği ele alındı. Birlik fikrinin modern İslam düşüncesinde siyasi pratiğe dönüşmesi ve Türkiye’nin 21. yüzyıldaki uluslararası konumu müzakere edildi.

Tarihsel ve güncel İslamî hareketlerin birlik tecrübeleri de masaya yatırıldı; İhvan’ın birikimi, uluslararası İslam kurumlarının rolü ve ümmetin vahdet arayışının siyasi-metodolojik seyri değerlendirildi.

İslam ülkeleri arasında ekonomik dayanışma imkânları, İslami finansın rolü ve ticari ilişkilerin güçlendirilmesi de konuşuldu. D-8 çerçevesinde “e-İslam dinarı” gibi ortak para ve ekonomik birlik projeleri masaya yatırıldı.

Son olarak, Türkiye’de İslam Birliği söyleminin gelişimi ele alındı. Türkiye’nin birlik arayışına siyasi, fikrî ve diplomatik katkıları değerlendirilerek bir gelecek perspektifi sunuldu.

Müslümanlarının Birlikteliğine Türkiye’nin Önemli Katkıları Oluyor.

Son oturumdaki sunumumuzda özetle şu tespitlerimizi dile getirdik:

1. İslam dünyasında birliktelik mümkündür, ama bu birlikteliğin “pat” diye olmasını beklemek, “büyücülük” misalidir. Aslolan, tedrici (kademeli) bir şekilde dünya Müslümanlarının birlikteliğidir; zamanla taşlar yerine tam olarak oturacaktır. “Ama şu kadar zaman oldu, niye birlik yok” gibi serzenişlere “sabırla ve azimle inşallah” denilmelidir.

2. “Dünya Müslümanlarının birlikteliği” ile “İslam Birliği” aynı anlama gelmiyor. 

Birincisi “Müslüman halklar” ile ilgili iken, ikincisi daha çok İslam ülkelerinin “siyasi-idari” birlikteliğine işaret ediyor. “Öncelikle” dünya Müslümanlarının birlikteliği yolunda mesafe katedilmelidir ki İslam Birliği mümkün olsun. Bu nedenle, İslam ülkelerindeki yönetici kesimin birlikteliğinden daha mühim ve öncelikli olan, dünya Müslümanlarının birlikteliğidir. Dünya Müslümanlarının birlikteliği olmadan siyasi birlik (İslam Birliği) olması pek kolay değildir.

3. Bunun için de özellikle/öncelikle “ekonomik” ve “eğitim” başta olmak üzere çok yönlü birliktelik, ilişki ve etkileşim gerekiyor. 

Yirmi yıl önce Müslüman ülkeler arasındaki ticaret, toplam dış ticaretlerinin % 10’unu bile oluşturmazken bugün bu oran yaklaşık % 19’a ulaşmış durumda. Bu noktada Türkiye’nin İslam dünyası ile ekonomik ilişkilerinin son 20 yılda önemli bir ivme kazandığı görülüyor. Türkiye’nin İslam ülkeleriyle ticaretinin, toplam ticaret içindeki payı 2002’de % 11 iken geçen yıl % 26’ya çıkmıştır; hedef ise bu oranı birkaç yıl içinde % 30’a, 2030’lara doğru ise % 35’e yükseltmek.

4. THY’nin dünya Müslümanlarının birlikteliğinde/etkileşiminde önemli bir yere sahip olduğu not edilmeli. 

İlk uluslararası uçuşunu Tek Parti döneminde 1947’de Yunanistan’a gerçekleştiren, sonrasında 1951’de İsrail’e uçan bir THY var. 1953’te THY, hac amacıyla Mekke ve Medine’ye uçuşlara başlayarak Türkiye’nin bir İslam ülkesiyle ilk düzenli hava bağlantısı kuruluyor (Bu gelişmeden hemen önce Türkiye ile Suudi Arabistan arasında siyasi ilişki girişimleri, “laikliğe aykırı” bulunarak Meclis’te reddedilmişti). 

THY, 1970’lerde Erbakan’ın çabalarıyla Mekke-Medine dışında İslam dünyasına uçuş ağını genişletiyor. Daha sonra Özal’ın adımları ile THY, Türk dünyasına 1990’larla birlikte yöneliyor. Derken 2000’lerin ortalarında THY, Afrika ve tüm dünyaya uçuş yapan bir “küresel marka” haline Erdoğan dönemiyle giriyor. 

Gelinen noktada İslam İşbirliği Teşkilatı’na üye 57 ülkeden 53’üne THY uçuşu bulunuyor. Bunun İslam ülkeleri arasında, başta ekonomik ilişki olmak üzere siyasi, sosyal, eğitim ve kültürel etkileşim açısından ne kadar büyük bir öneme sahip olduğunu söylemeye gerek bile yok. 

5. Üstüne üstlük, Türkiye’de İslam ekonomisi eğitimi ivme kazanmış durumda. 

19 üniversitede 3’ü lisans,11’i doktora ve 32’si yüksek lisans toplamda 46 programda İslam ekonomisi eğitimleri veriliyor. Daha da önemlisi, bu programlarda İslam dünyasının farklı ülkelerinden uluslararası öğrenciler eğitim görüyor. Öyle ki bu uluslararası öğrenciler, lisansüstü tezlerinde Türkiye’deki tecrübeleri kendi ülkelerine model yapma arayışlarını ortaya koyuyorlar. Böylece İslam ülkeleri arasındaki fiili işbirliklerinin teorik/ilmî/bilimsel anlamda güçlendirilmesi sağlanıyor.

6. Ayrıca Türkiye’de 350 bin civarında uluslararası öğrenci eğitim alıyor. 

İslam ülkelerinin tamamından öğrenciler de buraya dahil. Bu öğrencilerden mezun olanlar, kendi ülkelerinde akademik, siyasi-bürokratik ve ekonomik birimlerde bulunuyorlar. Böylece Türkiye ile İslam ülkeleri arasında akademik, siyasi-diplomatik, ekonomik ve sosyokültürel önemli etkileşimler söz konusu oluyor. Bu etkileşimlerde, Türkiye’nin birçok İslam ülkesine çok yönlü katkıları söz konusu.

7. Bunların yanında, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yurt dışına lisansüstü öğrenim görmek üzere gönderilecek öğrencileri seçme ve yerleştirme (YLSY) bursları var. 

YLSY bursları artık İslam ülkeleri için de veriliyor. Yakın zamana kadar bursların yüzü sadece Batılı ülkelere dönük iken, artık 69 farklı ülkeden 20 İslam ülkesine de YLSY bursları veriliyor. Böylece ilgili orta ve uzun vadede İslam dünyası ile Türkiye’nin “uzmanları”nın oluşması ve birlikteliğin daha fazla mümkün olmasının yolları yavaş yavaş döşeniyor.

8. Bunlara, Türkiye Maarif Vakfı’nın 55 farklı ülkede 56 bin öğrencisi olan Türk Okulları, Yunus Emre Enstitüsü’nün 60 civarı ülkedeki 90’dan fazla temsilciliği ile TİKA’nın 61 ülkede eğitim, sağlık ve insani yardım odaklı kalkınma destekleri içeren 32 bin projesi eklenmeli. Bunlar sayesinde, Türkiye’nin (özellikle Afrika kıtasındaki) Müslüman ülkelere katkısı ciddi bir seviyede. 

Sonuçta, belli bir seviyede de olsa Türkiye, İslam dünyasındaki “uyuklamaları uyandırma”, “sarhoşlukları ve baygınlıkları ayık hale getirme” noktasında ekonomik, eğitim ve insani yardım alanı başta olmak üzere çok yönlü katkılar sunuyor. 

Bu katkıların son 20 yılda ciddi boyutlarda olduğunu ayrıca söylemek icap ediyor. Türkiye’nin bu çabaları, “dünya Müslümanlarının birlikteliği”ne katkı sağlama yanında zamanla “İslam Birliği” idealine de yaklaşma anlamına geliyor. 

Tohum toprağa ekilmişti zaten, sonrasında fidan da vermişti. Şimdi fidanı (Türkiye’nin de katkıları ile) korumak-kollamak ve beslemek suretiyle ağaca ve ağaçtan da meyvelerini tüm insanlığa sunmak icap ediyor.  

Prof. Dr. Faruk TAŞCI / Haber7