Sayıştay araç değer kaybı bedelini sigorta şirketinden tahsil etmeyen belediyenin kamu zararına neden olduğunu tespit etti.

Araç Değer Kaybı

Aracın trafik kazası sonucu hasarlanıp onarılmasından sonraki değeri ile hiç hasarlanmamış hâldeki değeri arasındaki farka, değer kaybı denir. Hasar gören parçalar yetkili serviste orijinaliyle değiştirilerek onarılsa dahi, piyasa şartları bakımından araçta değer kaybı oluşacağından, araç işleten ve onun sorumluluğunu üstlenen sigortacı kaza nedeniyle oluşan değer kaybı miktarını da ödemekle yükümlüdür (Ayrıntılı bilgi için bkz. Karasu, Rauf, Karayolları Zorunlu Malî Sorumluluk Sigortası, Yetkin Yayınları,  2016, s. 89 vd.) 

KTK’nın 90. maddesinde 09.06.2021 tarihinde yapılan değişiklikle birlikte, zorunlu mali sorumluluk sigortası kapsamındaki tazminatların bu Kanunda öngörülen usul ve esaslara tabi olduğu belirtildikten sonra maddesinin 1. fıkrasının a) bendinde, değer kaybı tazminatının, aracın; piyasa değeri, kullanılmışlık düzeyi, hasara uğrayan parçaları ile hasar tutarı dikkate alınarak hesaplanacağı belirtilmiştir. Aynı maddenin 2. fıkrasında ise, bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasların Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu SEDDK) tarafından belirleneceği öngörülmüştür. SEDDK da 04.12.2021 tarihinde düzenlediği Trafik Sigortası Genel Şartları ile değer kaybı bedelinin değer kaybı formülü ile belirleneceğini öngörmüştür.

Doktrinde değer kaybı bedelinin tespitinde kullanılan Formülün reel değer kaybı bedelinin tespitine nazaran daha objektif esaslara dayandığı ileri sürülmüştür. Gerçekten de,  uygulamada sigorta eksperleri ve bilirkişilerin reel değer kaybı bedelini tespit ederken yetkili bayi ve servislerden fiyat tespiti almakta zorlandıkları ve raporlarda fiyat tekliflerine ilişkin bilgilere yer vermedikleri, bu nedenle raporların denetime açık olmadığı görülmektedir.  Ancak bu soruna rağmen değer kaybı bedelinin formüle göre hesaplanması mümkün değildir. Zira  Anayasa Mahkemesi KTK’nın 90. Maddesinin değer kaybına ilişkin KTK’nın teminat kapsamı ve tazminatın usul ve esaslarının Genel Şartlar tarafından belirleneceğine ilişkin hükmünü 29.12.2022 tarihinde iptal ettiğinden, değe kaybı bedelinin artık Genel Şartların ekindeki formüle göre hesaplanması mümkün değildir.

Araçtaki reel değer kaybı belirlenirken, aracın markası, yaşı, modeli, kilometresi, hasar miktarı ve hasar gördüğü kısımları dikkate alınarak aracın kaza tarihinden önceki ikinci el satış değeri ile aracın tamir edildikten sonraki ikinci el satış değeri arasındaki farkın tespit edilmesi gerekir. Özellikle aracın geçmiş hasar ve ağır hasar sorgulaması da mutlaka yapılmalıdır. Geçmiş hasar kayıtları değer kaybının tespitinde en önemli unsurlardan biridir.

Konuyla İlgili Sayıştay Raporu

Sayıştay tarafından yapılan denetimlerde trafik kazalarına karışan kamu araçları için karşı araç kusurlu olduğu halde sigorta şirketlerinden ve kazaya neden olan araç işletenlerden değer kaybı talebinde bulunmadıkları tespit edilmiştir.

Bir Büyükşehir Belediyesinde yapılan denetim sonucunda düzenlenen raporda Temel Bulgular aşağıdaki şekilde belirtilmiştir.

“ 14.05.2015 tarihli ve 29355 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları’nın A.5’inci maddesinde, maddi zararlar teminatı kapsamında değer kaybının talep edilmesi halinde tespit edileceği belirtilmektedir.  İdarenin araçlarından trafik kazalarına karışanlar için karşı tarafın kusurlu olduğu hallerde herhangi bir değer düşüklüğü talebinde bulunulmadığı görülmüştür.”

Yasal ve Düzenleyici Çerçeve olarak  Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartlarına dayanılmıştır.

a) Maddi Zararlar Teminatı: Hak sahibinin bu genel şartta tanımlanan ve zarar gören araçta meydana gelen değer kaybı dahil doğrudan malları üzerindeki azalmadır. Sigortalının sorumlu olduğu araç kazalarında değer kaybı, talep edilmesi halinde ilgili branşta ruhsat sahibi sigorta eksperleri tarafından tespit edilir. Değer kaybının tespiti bu Genel Şart ekinde yer alan esaslara göre yapılır...” 

Raporun sonuç kısmında trafik kazalarına karışan idare araçları için kamuda herhangi bir zararın oluşmaması için değer düşüklüğü talebinde bulunulması gerektiği vurgulanmıştır.

Rapor Hakkındaki Değerlendirmelerimiz ve Önerilerimiz

Sayıştay her ne kadar somut olayda Belediye ile ilgili bir tespit yapmış ise de, bu tespit bütün kamu kurumları için de geçerlidir. Bir kamu kurumu nasıl diğer alacaklarını tahsil etmediğinde kamu zararına neden oluyor, dolayısıyla sorumlu oluyorsa, trafik kazası sonucu araçlarında oluşan değer kaybından doğan  alacağını tahsil etmediğinde de kamu zararına neden olmakta ve sorumlu olmaktadır. Bu nedenle Sayıştay’ın tespitleri büyük önem arz etmektedir. Ancak Sayıştay raporlarını incelediğimizde değer kaybı alacakları yönünden genelde denetim yapılmadığı, birkaç bulgunun ötesinde başka bulgunun olmadığını tespit ettik.  Konunun Sayıştay ve Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından değerlendirilmesi gerekir. Bu kapsamda değer kaybı alacaklarının tahsil edilmesi gerektiği konusunda Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından bir Genelge çıkarılabilir.

Prof. Dr. Rauf Karasu

Hacettepe Üni. Hukuk Fak. Ticaret Hukuku ABD Başkanı