Bazı söz ve yazılar vardır; umuma (genel olarak halka) hitap etmekten çok, ehliyle düşünce paylaşımı tarzındadır. Bu türden söz ve yazılarda kavram ve içerikler fazla bir işçilik gerektirmez. Sözü söyleyen, biraz daha rahat davranır. Onları tanımayanlara pazarlama derdinde değildir çünkü söz sahibi. Tanımayanlara pazarlarken belki törpülemek, cilâlamak gibi işlerden geçirme mecburiyeti doğabilir. Bu ise sözün gerçek karakterine zarar verir.

       Kimin burada ehil olduğu ise daha ilk cümlelerdeki algıya bağlı olarak anlaşılabilir. Herkes kendisi anlamak durumundadır bunu. Vurgulamak istediğimiz şudur: gündemde olmak ve genel gündem konularından birini ele almak gibi bir mecburiyet içinde değildir ehliyle düşünce paylaşımını tercih edenler. Böylesi zımnî mecburiyetlerin, yazı içeriğini kötü etkilediğini, onun özgünlüğüne zarar verdiğini düşünürler. Yazarın, herhangi bir dış etki olmaksızın, kendi iç baskısının gerektirdiği ve şekillendirdiği tarzda yazmasının herkes için daha faydalı olacağına inanırlar.

       Gerçi bu yolla meydana gelen bir yazı, gündemden her koşulda bağımsız olmak zorunda değildir, gündemle örtüşebilir de. Ama burada esas belirleyici eğer yazarın doğal iradesi (ve iç baskı) olursa, gerçek anlamda özgür yani içi boş olmayan, verimli ve fayda sağlayacak nitelikte bir yazı ile karşılaşır okur.

       Asıl önemli olan, yazıdan çıkarılan derstir. Herkesin kendince bir şeyler almasıdır. Bazen “doğru” da kişilerin durumuna göre değişebiliyor… Benim doğrum başka, senin doğrun başka… Onların doğrusu ise hepten farklı olabiliyor.

      Peki, bu durumda en doğru hangisi?  “En doğru” da, aynı yolu izlediğimiz müddetçe, diğer doğrulardan farklı olmaz. Doğruyu tespit yönteminde anlaşamadığımız takdirde, sürekli olarak muhtelif doğrularla cebelleşeceğiz ve en doğruya ulaşmamız mümkün olmayacaktır.

      Şimdi… Eğer buraya kadar yazılanları sabırla, ilginizi dağıtmadan okuduysanız, siz aşağıdakileri de okumaya ehil sayılırsınız. Çünkü bu yazı, bir anlamda, ehliyle düşünce paylaşımı türündendir.

      Eyüb’ün sabrı kendine, Musa’nın cehdi topluma

      Eyüb’ün sabrı kendinedir. Kendinden başkasına doğrudan bir faydası yoktur. Belki dolaylı olarak ders alan için faydalı olabilir. Esas fayda, sabır ve teslimiyetle benliğin hiçliğe, akabinde de ebedî varlığa dönüşmesindedir.

        Musa’nın cehdi, en başta toplumu köleleştiren Firavun’a karşı olduğundan, herkes için faydalıdır. Firavun Düzeni’nin yıkılmasıyla toplumun kurtuluşuna kapı açılmaktadır.

      Bir yanda sabır ve teslimiyet… Diğer yanda mücadele ve eylem…

      Eyüb’ün sabrı ile Musa’nın cehdi arasındaki bu farklılık, acaba özde nasıldır?

      Bir farklılığın olduğunu görüyoruz, ama bu iki davranış biçimini doğruluk açısından değerlendirdiğimizde, her ikisinin de özde, kendi koşulları itibariyle, doğru olduğunu söylemeliyiz. Ama bununla beraber, bir doğrunun çeşitli hadiselerle ya da olgularla ilgili birden fazla etkisi/sonucu söz konusu olabilir.

      Toplumda bireyler düzeyinde öyle durumlar vardır ki, orada bazı tercih ve davranışlar aynen Eyüb’ün sabrı gibi bir sabır marifetiyle bireysel kazancın yolunu açar. Bunlar da gereklidir. Ama sadece bireyin kendisiyle sınırlıdır bu.

       Eyüp Sabrı, derdi veren ve onu tekrar kaldırma gücünde olan tek Hüküm ve Söz Sahibi’ne mutlak itaatin, teslimiyetin ifadesidir. Derde çare arayışı, çırpınma, zahirî bir mücadele yoktur Eyüb’ün sabrında. Böyle bir arayış, derdi veren yüce iradeye karşı bir isyan telakki edilir. Oysa O’ndan gelen, baş tacı olmak durumundadır.

      Sınanmalar dünyasında Eyüb’ün sabrının yeri çok büyüktür. Başkalarına örnek teşkil eder. Bireysel kazancın ötesinde, diğer insanlar için de faydalı olması, bundan dolayıdır. Ve bununla da sınırlıdır. Eyüb’ün sabrı kendinedir.

      Musa’nın cehdi öyle değil. Onun sonuçları tüm toplumu etkiler. Yalnız, burada, sözünü ettiğimiz sabır ve cehdin faillerinin yanı sıra, esas muhatapları da bilinmelidir. Eyüb’ün sabırla yüzünü döndüğü, merhametlilerin en merhametlisi Allah’tır.  Musa’nın yüz çevirip mücadele ettiği ise kendini İlah yerine koymak isteyen zâlim Firavun’dur.

       Eyüb’ün sabrı, En Merhametli ve aynı zamanda En Azametli Olan karşısında kişisel bir tercihtir.  Bir kabulleniştir. Kötüde iyinin, iyide kötünün var olabileceğine tam inanma hâlidir. Eyüb’ün sabrını besleyen kaynak bu inançtır.

      Musa’nın cehdinin muhatabı Firavun, kesin bilgi ve güç/kudret peşindedir. Göğe merdiven dayayarak, yukarıda olduğunu zannettiği Musa’nın tanrısını öldürüp onu dayanaksız bırakmak ister. Tabii bu, Firavun’un vehmidir.

      Ne göktedir, ne yeraltında Tanrı

     Tanrı’nın nerede olduğu konusunda farklı inanışlar gözlemlenmiştir tarihte. Örneğin Antikçağ’da (Batı Anadolu ve Balkanlarda yaşamış olan ) Traklar, tanrısal güçleri yeraltında arıyordu. Yeraltı güçlerine inanıyorlar, mağaralarda gizil güçlerin olduğunu düşünüyorlardı. Ana tanrıça mağarada idi. Ayinlerini de orada yapıyorlardı. Firavun tanrıyı öldürmek için göğe doğru kuleler inşa ettirirken, Traklar tanrıya sunaklarını mağaralarda kuruyorlardı.

     Onların doğrusu buydu.
     Hâlbuki Allah ne sadece gökte, ne de yerdedir.
     “Siz nerede olursanız olun, Allah sizinledir”.

     Teslim olmaya gelince, durum çatallaşır: Başka çıkış yolu var mı? Kime, nasıl bir beklentiyle teslimiyet?  Esasen bütün inanışlarda, dinlerde herhangi bir biçimde teslimiyet yok mudur? Yeraltında gizil güçler olduğunu varsayarak,  bazı konularla ilgili dünyevî önlemler almak yerine, işi söz konusu güçlere havale etmek de bir anlamda teslimiyet değil midir?

     Yanılgı ve işlevsizlik

     Üstelik bu, yanılgıyla gelenekselleşmiş, işlevsiz bir teslimiyettir. Doğa olayları ve insanın doğumundan ölümüne kadarki hayat serüveni, her devirde insanüstü güç arayışına yöneltmiştir toplumları. Uygun bir güç keşfettiğini düşündüğü, buna inandığı zaman muhtelif sorunlara çözüm beklentisiyle bazı insanî yetilerini teslim etmekten çekinmemiştir… Düşünme, muhakeme etme, karar verme yetilerini insanüstü olduğuna inandığı güçlere/mitlere teslim etmiştir. Örneğin Traklar güneşin ve suyun gizil gücüne inanmışlar, ama insanın toprakla uğraşmasını ve çalışmasını iyi görmemişlerdir. Mağaradaki tanrıçadan, insana yönelik herhangi bir zararı defetmesini beklemek de bu kültürün teslimiyet biçimlerinden biridir.

      Ve son din, uzun zaman alan böylesi insanî arayış ve yanılgılardan sonra gelmiştir. Buradaki teslimiyetin bir işlevi vardır. Akıl ve fikir mecbur eder insanı teslimiyete, eğer gerekliyse. Batı dünyasından bir düşünüre  (Goethe) de şöyle dedirtir bu anlayış:

     Delilik bu, herkes kendi işinde
     Kendi ayrı görüşünü övüyor yalnız!
     Eğer İslam Tanrı’ya teslim olmak ise,
     İslam’da yaşıyor ve ölüyoruz hepimiz.

     Son din gelmeden önce de vardı Tanrı’ya teslimiyet. Ama bireyin (kendine olan) sabrı ve teslimiyeti, toplumun dönüşümü ve kurtuluşu için yeterli olmuyordu. Musa’nın cehdi gibi, toplumu topyekûn dönüştürecek bir irade bütünlüğü gerekliydi. Peygamberler bunun için görevlendirilmişlerdi. 

     Şimdi peygamberler yok.  Ama insanın/toplumun iyiliği ve selameti için onların tebliğ ettikleri bilgiler ve öneriler duruyor. İnsanlık için damıtılmış tecrübeler… Hem  Eyüb’ün sabrı, hem Musa’nın cehdi var bu tarih laboratuarında.

     Dünyayı eğer tarihin bir tekrar edişi olarak görüyorsan, ey insan,

     Gel tekrar et ki sen de kendince bu iki tecrübeyi, en azından

     Sabrınla teslimiyetin anlamlı, cehdin faydalı olsun.

İbrahim S.Canbolat  / Haber 7
icanbol@hotmail.com

Twitter.com/icanbol