Seyircisi olsan bile içinde kahrolursun o ikilemin. Çok geçmez; onu da unutulanlar hanesine yazıverirsin. Sırf rahatın kaçmasın diye.

Meryl Streep’in oynadığı Sofi’nin Seçimi filminin o unutulmaz sahnesi bir Nazi toplama kampında geçer. İki  çocuğunu birden ölüme gönderdiğini bilen annenin çığlığı karşısında “merhamet”i uyanır Nazi subayının. Der ki anneye: “İkisinden birini seç!”

Bu sahnenin çekilmesinden yıllar önce, bu sahneye konu olan olayın gerçekleşmesinden de yıllar önce,  aynı “merhamet” bir babaya sunuldu: “İkisinden birini seç!”

Siyaset bilimcisi ve tarihçi Mete Tunçay’dan öğreniyoruz. Bu gerçek sahne Anadolu topraklarında kuruldu. Mekan, adaletin dağıtıldığının umulduğu, devlet şefkatinin sımsıcak hissedilmesinin beklendiği bir mahkeme salonu. Tek parti döneminin o ünlü İstiklâl Mahkemesi’nde "[b]ir adamın iki çocuğu asker kaçaklığından yargılanıyor. İstiklal Mahkemesi, adama, ‘Oğullarından birini idam edeceğiz, birini de askere göndereceğiz. Hangisini asalım, seç' diyorlar..."

İki evladının birden yanmasındansa birinin yanması daha az mı kötüdür anne ya da baba için. “Hiç olmazsa biri bari…” diyebilir mi? Kurtardığına sevinebilir mi ikiden biri? Aritmetik hesapları geçer mi burada? Yüzde yüzlük bir kayıp, yüzde ellilik bir kayba dönüştürüldüğünde sevinebilir mi?

O sahnenin karşısında bir “seyirci” olarak durmak bile bu kadar sancılıyken,  kendilerini sahnenin içinde, hem de zoraki bu sahneye itilenlerin ıstıraplarını tasvire dilim yetmiyor.

O “merhamet” değil… Aksine, cinayete ortaklık çağrısı…  Bu teklif, bir tercih sunmuyor ana ya da babaya. Kararsızlığın kara kuytularına savuruyor vicdanları.  Bundan sonraki bütün seçimlerinin yükünü omuzlarına yüklüyor.

Hangi çocuğun yakılacağının seçimini annesine yaptırıyorlar.

Hangi evladın idam edileceği kararını babaya verdiriyorlar.

Kendi zorbalıklarını anneye ya da babaya bulaştırıyorlar. Katılaşmış kalplerinin soğuk mahzenlerine kendileri de adım atamıyor olacaklar ki, bu alaycı teklifle ananın babanın kendi vicdanının yamaçlarında çaresizce çırpınışını seyretmenin zevkiyle sarhoş oluyorlar.

Sonuç: “Biz değil sen öldürdün kızını oğlunu!”

Bu teklif şefkatin yolunu değil, kuvvetin yolunu açıyor. Merhametin inceliğine değil, zorbalığın uğursuz zevkine kapı aralıyor.

 Şöyle bir “seçim” cümlesi de dikkatimi çekiyor Neşe Düzel’in Taraf’taki röportajında: "...[O’na] ‘Doğu'ya okul mu yapalım, yol mu’ diye soruyorlar. ‘Yol yapın, ordu girebilsin’ diyor. Nitekim yol yapılıyor Doğu'ya."

Demek ki… Sadece "kuvvet"in gideceği yolları açan ve "şefkat"e yol olacak seçimleri tümüyle kapatanların geleneği sürüyor hâlâ…

Sözgelimi: katsayı farkıyla, annelerine ve babalarına iyilik yapıyormuş gibi, bir milletin evlatlarının bir kısmı yukarıya çekiliyor, bir kısmı aşağılara itiliyor. “Seçim sizin” bile demiyorlar üstelik.

Meselâ, biri ırkçı biri devletçi iki partinin hilesiyle, zorbalığıyla,  “ırkdaş”  kardeşler seviliyor, diğerleri (Kürtler, Aleviler vs.) fırına gönderiliyor.  Ne büyük dava!

Meselâ, Doğu’dan tek bir vekili bile olmayan devletçi parti, biri zorlamayla daha çıkmış, diğeri mecburî silah altında tutulmuş iki Türk ya da Kürt kardeşlerden birinin diğerince öldürülmesi karşısında başka hesaplar adına susabiliyor. Ne ince anlayış!

Meselâ, bir takım gazeteciler, bombayla çocuk öldürmeyi, üstelik ne kadar çok ölürse o kadar çok öldürmeyi siyasal hesaplarının bir kefesinde büyüten taş kalplilerle empati kuracak kadar şefkatli olabiliyor. Ne eşsiz bir merhamet!

Sofi’ye ne mi oldu? Seçimini yaptı, bir çocuğunu olsun kurtardı ama kendisini kurtaramadı. Çok geçmeden, vicdan azabının yükü altında canına kıydı. Mağruren değil, mağduren intihar edenlerden oldu.

İstiklâl Mahkemesi’ndeki baba nasıl mı karar verdi? Mete Tunçay da bilmiyor; “bayılmış” diyor.

Ve biz hâlâ ayılmış değil/iz.

Senai DEMİRCİ / Haber 7
senaidemirci@gmail.com