11 Eylül sonrası bir fenomene dönüş(türül)en El-Kaide, ABD açısından milenyumun eşiğindeki küresel siyasi tıkanıklığı, bir süre daha yönetmesinin sıradan bir aracı olma vazifesi ifa etmişti. El-Kaide siyasetinden geriye kalan bakiye hiç de iç açıcı değil. 11 Eylül öncesi Afganistan’da olan El-Kaide, bugün dünyanın elliye yakın ülkesine dağılmış oldu. İslamofobi bütün batı yarımkürede hortladı, bu ırkçı damarı araçsallaştıran İslam ülkelerinde ise kanlı bir şekilde İslami hareketlerin bastırılmasının önünü açtı. Bugün IŞİD meselesinde yeni bir el-Kaide fenomeni inşa edecek yaklaşımın da hızla yükseldiğine şahitlik ediyoruz.

Neredeyse küresel sistemin, bölgesel düzenin bütün kötülük ve çarpıklıklarının IŞİD ile mübadele edilerek ortadan kaldırılabileceği beklentisi oluşturulmaya çalışılıyor. Bu yaklaşımın ürettiği ilk dinamik, ‘herkesin kendisine bir IŞİD bulması’ oldu. IŞİD meselesiyle bir şekilde alakalı olan her bir aktörün ‘müstakil bir IŞİD’i var artık. Sahada oldukça kanlı bir yapı olsa da, IŞİD amorf bir taşeron. İsteyen aktörün istediği gibi şekillendirdiği, araçsallaştırdığı ve tükettiği bir fenomen. IŞİD, üzerine hesap yapanlara istemedikleri kadar malzeme veren yapısıyla, birçok yapısal kriz karşısında küresel bir kamuflaj malzemesine dönüşmüş durumda. Bu halin IŞİD açısından bir kriz olduğunu söylemek mümkün değil. Zira tam da bu damardan beslenen bir yapı için, takas değerine talip olanların sayısındaki hızlı artıştan rahatsız olması için bir sebep bulunmuyor.

Asıl kriz IŞİD’e yatırım yapanlar için her geçen gün büyümeye devam ediyor. El-Kaide’yi milenyumun ilk on yılı boyunca fazlaca tüketen, 2011’de, Arap İsyanlarının ortasında, ‘Bin Ladinsiz’ kalınca ciddi anlamda söylem krizine giren aklın, yeni sorunu da benzer şekilde ilerliyor. Ama bu sefer yapısal farklar mevcut. El-Kaide, son tahlilde mobil ve misyoner bir yapıydı. Mevzii kazanma amacından ziyade zarar verme ve ses getirmeyi hedefliyordu. Coğrafya veya mukim kalma derdi bulunmuyordu. Lokal geniş kitlelerle duygu birlikteliğini aşan bir lojistik tahkimat peşinde değildi. IŞİD bu noktaların tamamında El-Kaide’den ayrılan bir yapı. Ama ironik bir şekilde El-Kaide araçlarının fonksiyonel unsurlarını da belli ölçüde içerisinde barındırıyor.

Son tahlilde, El-Kaide’ye verilen tepkiler etrafında şekillendirilen bir IŞİD’i ele almak oldukça sorunlu olacaktır. Batılı aktörler açısından böylesi bir yaklaşım sorun olmakla beraber, bu aşamada, küreselleşmemiş bir tehditle ferasetsiz bir mücadeleden başka bir anlamı da olmayacaktır. Bu durumun ortaya çıkaracağı maliyetin ise gündemlerini çok fazla işgal edeceğini şu aşamada söylemek zor.Zira son 6-7 yıl boyunca, Irak, Suriye ve Mısır’da muhtemel bir IŞİD tahripkârlığının birebir sahneleri yaşandı, yaşanmaya da devam ediyor.

yazının devamı için tıklayınız