Kocaeli'nde 279 söz öldü

Sakarya Üniversitesi (SAÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Kenan Acar, "Araştırmalarımıza göre, Kocaeli ağızlarında 192'si isim, 87'si fiil olmak üzere 279 adet söz artık kullanılmıyor" dedi.

Acar, sözlerin, dilin yapı taşlarını oluşturduğunu belirterek, yazı dilindekilerin kayda geçtiği için daha uzun ömürlü olduğunu, ancak ağızlara ait sözlerin insan hayatının sürekli değişip gelişmesiyle yerlerini yazı dilinin ya da standart konuşma dilinin sözlerine bıraktığını bildirdi. Kocaeli'nin Kandıra ilçesine bağlı 5 köyde 1983 yılında başladığı ve İzmit'in üç ayrı ağız bölgesinde 13 köyde sürdürdüğü çalışmasıyla bölgenin söz varlığını, ağız özeliklerini ortaya koymaya çalıştığını ifade eden Acar, şöyle konuştu:

"Özellikle halk hekimliği, çocuk ve büyüklerin oynadığı oyunlarla ilgili bazı sözler kayboldu. Halk hekimliğiyle ilgili olarak, bir hastalık olan gelincik, yılancı, çiçe bozuğu, yılancık hastalığı tedavisinde kullanılan bir toprak türü anlamına gelen siviş toprağı gibi sözcüklerin hayat tarzının değişmesiyle kullanımı azalmıştır. Ayrıca çocuklar ve büyüklerin oynadığı oyunlarla ilgili de 'donuz', çelik çomak oyunu anlamında kullanılan 'met', saklambaç oyunu için kullanılan 'sinmece' ile çeşitli çocuk ve yetişkin oyunları olan totuk, vozvoz, yelici, yüzük, çatmaçelik, çıngıl deniş, gırmagale gibi isimler de artık kullanılmıyor."

KULLANIMDAN KALKAN BAZI SÖZLER

İp eğirme aleti olan iğ'in alttaki yarım küre şeklindeki parçasına eskiden "arşak" denildiğini bildiren Acar, "böbellik" (biber bahçesi), "burma" (keten yumağı), "bükelek" (büyükbaş hayvanların huzursuz olup kaçması), "çandı" (ağaçtan yapılmış ev), "çörtlen" (küçük pınar), "dombay" (manda), "dürü" (düğün hediyesi), "evilli" (Yeni evlilerin kız tarafındaki büyüklerine yaptığı ilk ziyaretler), "evlek" (dönümden küçük arazi parçası) gibi isimler, 'urbacıya gitmek' (gelinin çeyizini getirmeye gitmek), "hastalığa vurmak" (hasta rolü yapmak) gibi özel ifade kalıpları ve deyimler ile zaman bildiren çeşitli sözlerin olduğu gibi yer, yön bildiren bazı sözlerin de günümüzde kullanılmadığını kaydetti. Acar, şöyle devam etti:

"Araştırmalarımıza göre, Kocaeli ağızlarında 192'si isim, 87'si fiil olmak üzere 279 adet söz artık kullanılmıyor. Çalıştığımız dört ağız bölgesi Kocaeli geneliyle kıyaslandığında çok küçük bir alanı oluşturmaktadır. Bu kadar dar bir alandan bu kadar sayıda sözün çıkması, araştırıcılara bu konuda büyük işler düştüğünü açıkça ortaya koymaktadır. Kültür varlıklarımızın birinci ve vazgeçilmez unsuru olan dilimizin Kocaeli ve çevresindeki söz varlığının belirlenip şu anda olmasa bile ileride yararlanılmak üzere arşivlenmesi, en öncelikli görevimiz olmalıdır."