'Müslüman Ermeniler' göreni şaşırtıyor

Ermenilerin kendilerini tanımlarken başvurdukları ana özelliklerden biri Hristiyan olmaları. Hemşinlilerin Müslüman olmalarına rağmen Ermenice konuşmaları, Ermeni kültürü ve geleneklerinden ögeler taşımaları, “Ermeni”nin nasıl tanımlanacağı sorusunu gündeme getirdi. Hemşinler hakkında Aram Arkun’ın kaleme aldığı ilk kapsamlı kitap Ermeniler arasında tartışma yarattı.

Bugün sayıları 150 bin civarında olan Hemşinler Türkiye, Rusya, Gürcistan ve diyasporanın bulunduğu bazı Batı toplumlarında yaşıyor. Arkun’un “Hemşin: Kuzeydoğu Türkiye’de Tarih, Toplum, Kimlik” adlı kitabında Türkiye’de yaşayanlar inceleniyor. Kitaba göre milattan sonra 790’da Ermenistan’ın Araplar tarafından işgal edilmesi ile Amatuni Ermeni kabilesi liderleri Şapuh Amatuni ve oğlu Hmam önderliğinde Bizans’ın kontrolündeki Pontus’a göç ediyor. Buranın başkenti Hamam’ın ardından Hamamaşen olarak adlandırılıyor, daha sonra tüm bölge için Hemşin denilmeye başlanıyor.

Hemşinlilerin tarihi

Bugün Rize’nin Çamlıhemşin ilçesi olan bölgede Hemşinliler yüksek dağlarda yaşıyorlar. Hemşin 1480’lerde Osmanlı’nın kontrolü altına girdi. 16’ıncı yüzyılda bölgeden çocuklar devşirilmeye başlandı. Hemşinlilerin Müslümanlaşması ise 1600’lü yıllara dayanıyor. Müslüman Laz komşuları ile eşit olmak, cizye vergisi ödememek için Müslüman olmaya başladılar. Bölgede ilk cami 1640’larda inşa edildi.

19’uncu yüzyılın sonlarında Hemşin’den birçok din adamı, ordu komutanı çıkıyor. Bu yıllarda Hemşinlilerin çoğunluğu Ermenice konuşamaz hale geliyor, ancak Ermenice konuştukları Türkçe’yi kelime ve lehçe açısından etkiliyor.

Bugün ise Rize’de yaşayan Hemşinliler Ermenice kelimelerin bulunduğu Türkçe, Artvin’de yaşayanlar ise Ermenice’nin bir lehçesiolan Homşetma dilini konuşuyor. Kurtuluş Savaşı sırasında Hemşinlilerin Karadeniz bölgesinin geri kalanı gibi Atatürk’ü destekliyor, ancak Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında muhalefet kampına geçiyorlar.

1926 yılında Atatürk’e karşı düzenlenen başarızız suikast girişimine de Hemşinli olan Ziya Hurşid önderlik ediyor. Kitapta Mesut Yılmaz ve Murat Krayalçın’ın da Hemşinli olduğu belirtiliyor.

Ermenilerden farklı yorum

Ermeniler kitaba farklı yorumlarda bulundular. Bazıları dininin ne olduğunun fark etmediğini Hemşinlilerin Ermeni olduğunu söylerken, bazıları da onların artık Türk olduğunu söyledi.
Bazı kişiler Ermenilerin İsa doğmadan da var olduğunu, Hristiyanlığın sonradan kabul edildiğini bu nedenle Ermenileri tanımlamakta Hristiyanlığın yer almaması gerektiğini söylediler.

Milliyet