Türkiye'de ‘doğurganlık hızı’ alarmı! ‘Çok yaşlı ülkeler’ sınıfına girdik!

Türkiye İstatistik Kurumu, ilk kez 2024 yılı verilerinden oluşan "Aktif Yaşlanma Endeksi" bültenini yayımladı.

SON 10 YIL DİKKAT ÇEKTİ!

Bültende, araştırmanın gerekçesine yer verilirken Türkiye'nin nüfus projeksiyonlarındaki değişime dikkati çekildi. Küresel yaşlanma süreci olarak adlandırılan "demografik dönüşüm" evresindeki ülkede, çocuk ve genç nüfus oranı hızla azalırken yaşlı nüfus oranının hızla artış gösterdiğine işaret edildi. Bültende, "Türkiye son 10 yılda doğurganlık hızındaki yıkıcı azalmanın da tesiriyle 'çok yaşlı ülkeler' sınıfına dahil olmuştur. Doğurganlık hızındaki sürekli ve keskin azalmanın yanı sıra hayat standardı ve refah seviyesinin artmasıyla sağlık alanında kaydedilen gelişmeler neticesinde ölümlülük hızı azalmakta, doğuşta beklenen hayat süresi ve yaşlı nüfus oranı artmaktadır." bilgisine yer verildi.

Bültende, yaşlı nüfusun yaşlılık sürecini ne kadar etkin geçirdiğinin tespiti adına Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonunun (UNECE) katkılarıyla aktif yaşlanma endeksi (AYE) geliştirildiği hatırlatılarak, 4 bileşenden oluşan AYE'nin, yaşlı bireylerin istihdama katılabilme, topluma katılabilme, bağımsız, sağlıklı ve güvenli yaşayabilme ve aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortama sahip olabilme seviyelerini ölçtüğü kaydedildi.

YAŞLI NÜFUSUN TOPLAM NÜFUS İÇİNDEKİ ORANI 2030'DA YÜZDE 13,5 OLACAK

Bültende, Türkiye'de yaşlı nüfus olarak kabul edilen 65 ve daha yukarı yaştaki nüfusun, 2019'da 7 milyon 550 bin 727 kişiyken son 5 yılda yüzde 20,7 artarak 2024 itibarıyla 9 milyon 112 bin 298 kişi olduğu hatırlatıldı. Yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranının 2019'da yüzde 9,1 iken 2024'te yüzde 10,6'ya yükseldiği kaydedilen bültende, projeksiyonlara göre 2030'da yüzde 13,5'e, 2040'ta yüzde 17,9'a, 2060'ta yüzde 27'ye, 2080'de yüzde 33,4'e ve 2100'de yüzde 33,6'ya çıkmasının öngörüldüğü ifade edildi.

Bu veriler dikkate alınarak hazırlanan AYE verileri ve bileşenleri 0 ile 100 arasında değer alıyor.

AYE'DEN ÇARPICI VERİ!

Buna göre, endeks ve bileşen değerlerinin yüksek olması, toplumdaki yaşlı bireylerin daha etkin bir yaşlılık hayatı geçirdiklerine işaret ediyor.

Türkiye'nin AYE değeri 2023'te 28,7 iken geçen yıl 29,7'ye yükseldi.

İstihdam bileşeni endeks değeri, 2023'te 25,9 iken 2024'te 27,6 olarak hesaplandı.

Topluma katılım bileşeni endeks değeri de aynı dönemde 12'den 12,5'e yükseldi.

Bağımsız sağlıklı ve güvenli yaşam bileşeni endeks değeri ise 65,5'ten 65'e geriledi.

Aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks değeri 2023'te 44,3 iken 2024'te 46,1 oldu.

AKTİF YAŞLANMADA AB ORTALAMASI YÜZDE 36,8

AB üyesi 28 ülkenin endeks değerleri incelendiğinde, 2018'de AYE genel endeks değerinin AB ortalaması 36,8 oldu. AB'ye üye ülkeler içinde endeks değeri en yüksek olanlar sırasıyla 47,8 ile İsveç, 43,7 ile Hollanda, 43,3 ile Danimarka olarak belirlendi. Endeks değerinin en düşük olduğu ülkeler ise sırasıyla 28,4 ile Yunanistan, 30,5 ile Hırvatistan, 31,2 ile Romanya olarak hesaplandı.

Aktif yaşlanma değeri cinsiyete göre Avrupa Birliği üye ülkeleriyle mukayese edildiğinde, erkeklerde AB ortalaması 38,5 iken Türkiye değeri 34,5 olarak hesaplandı. Kadınlarda ise AB ortalaması 35,3 iken Türkiye değeri 25,3 olarak kayıtlara geçti.

ENDEKS DEĞERİ EN YÜKSEK BÖLGE DOĞU KARADENİZ

Türkiye'nin 2024 yılı için AYE genel endeks değeri Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) 1. düzeye göre incelendiğinde, en yüksek bölgenin 33,3 ile Doğu Karadeniz olduğu görüldü. Bu bölgeyi 31,9 ile Batı Marmara, 30,8 ile Kuzeydoğu Anadolu bölgeleri izledi.

Endeks değeri en düşük olan bölgenin 26,9 ile Güneydoğu Anadolu olduğu hesaplandı. Bu bölgeyi 28,7 ile Akdeniz, 28,8 ile Orta Anadolu bölgeleri takip etti.

AYE genel endeks değeri İBBS 1. düzey ve cinsiyete göre incelendiğinde, Doğu Karadeniz Bölgesi'nin erkekler için 38,2 ve kadınlar için 28,4 endeks değerleriyle her iki cinsiyette de en yüksek değere sahip olduğu belirlendi.

Diğer taraftan, cinsiyetler arası endeks farkının en yüksek olduğu bölgenin ise Ortadoğu Anadolu Bölgesi olduğu görüldü.

İSTİHDAM BİLEŞENİ ENDEKS DEĞERİ 27,6 OLDU

İstihdam bileşeni endeks değeri, 2024 yılı için 27,6 olarak hesaplandı. Bu bileşen; 55-59, 60-64, 65-69, 70-74 yaş gruplarındaki bireylerin istihdam oranlarından hesaplanıyor, 75 ve daha yukarı yaş grubu hesaplamaya dahil edilmiyor.

İstihdam bileşeni endeks değerinin Avrupa Birliği (AB) üye ülkeleri ortalamasından daha düşük olduğu görüldü. Ancak Türkiye, istihdam bileşeni endeks değeri ile 6 AB ülkesini geride bıraktı.

İstihdam bileşeni endeks değeri 2024 yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) 1. Düzeye göre incelendiğinde, bu değerin en yüksek olan bölgenin 42,2 ile Doğu Karadeniz olduğu belirledi. Bu bölgeyi 34,8 ile Kuzeydoğu Anadolu ve 32,4 ile Batı Karadeniz izledi.

İstihdam bileşeni endeks değeri en düşük olan bölgenin 22,3 ile Batı Anadolu olduğu görüldü. Burayı 24,2 ile İstanbul, 24,5 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi takip etti.

Bu endeks değeri erkekler için 40,4, kadınlar için 15,5 oldu.

İstihdam bileşeni endeks değeri İBBS 1. Düzey ve cinsiyete göre incelendiğinde, Doğu Karadeniz Bölgesi'nin erkekler için 55,4 ve kadınlar için 28,7 endeks değerleriyle her iki cinsiyet için de en yüksek endeks değerine sahip olduğu saptandı.

Cinsiyetler arası endeks farkının en yüksek olduğu bölgenin de Doğu Karadeniz olduğu kayıtlara geçti.

TOPLUMA KATILIM BİLEŞENİ

Çocuk-torun, yaşlı ve yetişkin bakımı, gönüllü faaliyetlere ve siyasi hayata katılım göstergelerinden hesaplanan topluma katılım bileşeni endeks değeri, 2024 yılı için 12,5 olarak kaydedildi.

Topluma katılım bileşeni endeks değerinin AB üye ülkeleri ortalamasından daha düşük olduğu görüldü. Ancak Türkiye, topluma katılım bileşeni endeks değeriyle 5 AB ülkesini geride bıraktı.

Topluma katılım bileşeni endeks değeri 2024 yılı için İBBS 1. Düzeye göre incelendiğinde, bu değer en yüksek olan bölge 17 ile İstanbul oldu. Bu bölgeyi 14,3 ile Batı Marmara, 14,2 ile Ortadoğu Anadolu izledi. Endeks değeri en düşük olan bölgenin de 9,2 ile Doğu Karadeniz olduğu saptandı. Burayı, 10,1 ile Akdeniz, 10,5 ile Orta Anadolu bölgeleri takip etti.

Bu endeks değeri erkekler için 11,5, kadınlar için 13,3 olarak kayıtlara geçti.

Topluma katılım bileşeni endeks değeri İBBS 1. Düzey ve cinsiyete göre incelendiğinde, erkekler için endeks değeri en yüksek olan bölge 15,4 ile Ortadoğu Anadolu, kadınlar için endeks değeri en yüksek olan bölge 19,4 ile İstanbul oldu.

Cinsiyetler arası endeks farkının en yüksek olduğu bölgenin İstanbul, cinsiyetler arası farkın olmadığı bölgenin Orta Anadolu olduğu görüldü.

BAĞIMSIZ, SAĞLIKLI VE GÜVENLİ YAŞAM BİLEŞENİ

Fiziksel egzersiz, sağlık ve diş bakımına erişim, bağımsız yaşam düzenlemeleri (tek kişilik hane halkı oranı), göreli medyan geliri, yoksulluk riskinin olmaması, ciddi maddi yoksunluğun olmaması, fiziksel güvenlik ve yaşam boyu öğrenme göstergelerinden hesaplanan bağımsız, sağlıklı ve güvenli yaşam değeri, 2024 yılı için 65 olarak hesaplandı.

Bu endeks değerinin AB üye ülkeleri ortalamasından daha düşük olduğu kaydedildi. Ancak Türkiye, bağımsız, sağlıklı ve güvenli yaşam bileşeni endeks değerleri ile 5 AB ülkesini geride bıraktı.

Söz konusu endeks değeri geçen yıl için İBBS 1. Düzeye göre incelendiğinde, bu değerin en yüksek olan bölge 68,1 ile Ege oldu. Bu bölgeyi 66,8 ile Batı Anadolu, 65,7 ile Doğu Marmara izledi.

Bu endeks değeri en düşük olan bölge 59,1 ile Güneydoğu Anadolu olarak kayıtlara geçti. Bu bölgeyi, 60,4 ile Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi, 62,2 ile İstanbul takip etti.

Endeks değeri erkekler için 67, kadınlar için ise 63,6 olarak tespit edildi.

Bağımsız, sağlıklı ve güvenli yaşam bileşeni endeks değeri İBBS 1. Düzey ve cinsiyete göre incelendiğinde, erkekler için endeks değeri en yüksek olan bölge 70,6, kadınlar için endeks değeri en yüksek bölge 66 ile Ege olarak saptandı.

Diğer taraftan, cinsiyetler arası endeks farkının en yüksek olduğu bölgenin Akdeniz olduğu görülürken, cinsiyetler arası farkın olmadığı bölge Ortadoğu Anadolu olarak kayıtlara geçti.

AKTİF YAŞLANMA İÇİN KAPASİTE VE ELVERİŞLİ ORTAM BİLEŞENİ

55 yaşına ulaşıldığında kalan 50 yıllık yaşam beklentisi başarısı, 55 yaşında iken sağlıklı yaşanan yılların beklenen süresindeki payı, zihinsel iyi olma hali ölçeği, bilişim ve iletişim teknolojilerinin kullanımı, sosyal bağlanma ve eğitim durumu göstergelerinden hesaplanan aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks değeri, 2024 yılı için 46,1 olarak hesaplandı.

Bu endeks değerinin AB üye ülkelerin ortalamasından daha düşük olduğu görüldü. Ancak Türkiye, aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks değeriyle, bu değeri 45,9 olan Romanya'yı geride bıraktı.

Aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks değeri 2024 yılı için İBBS 1. Düzeye göre incelendiğinde, endeks değeri en yüksek olan bölgenin 51,1 ile Doğu Marmara olduğu görüldü. Bu bölgeyi 48,4 ile Batı Marmara ve 47,7 ile Batı Anadolu izledi.

Aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks değeri en düşük olan bölge 38,9 ile Güneydoğu Anadolu oldu. Bu bölgeyi 42 ile Ortadoğu Anadolu, 43,2 ile Kuzeydoğu Anadolu takip etti.

Bu endeks değeri erkekler için 48,4, kadınlar için 44,2 olarak kaydedildi.

Aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks değeri İBBS 1. Düzey ve cinsiyete göre incelendiğinde, erkekler için endeks değeri en yüksek olan bölge 53,8, kadınlar için endeks değeri en yüksek olan bölgenin 48,6 ile Doğu Marmara olarak kayıtlara geçti.

Diğer taraftan, cinsiyetler arası endeks farkının en yüksek olduğu bölge Kuzeydoğu Anadolu oldu.