İstanbul’un umudu Melen’in anatomisi

Bengin, günümüzde mega kentin su sarfiyatının yarısını karşılayan Melen'in zamanın İSKİ Genel Müdürü Prof. Dr. Veysel Eroğlu ile başlayan hikayesini 'İstanbul’un umudu Melen’in anatomisi' başlığı ile köşesine taşıdı.

İşte Tunca Bengin'in o yazısı;

İstanbul’a su veren barajlardaki doluluk oranı hızla aşağı doğru iniyor. Bunu İSKİ’nin web sitesinde girdiğinizde net bir şekilde görmek mümkün. Mesela 19 Aralık’ta yüzde 24’ler civarındaki genel doluluk oranı dün itibarıyla yüzde 20 çizgisinin altına inmiş(19.91) durumda. Yani mevsim normallerinin dışında seyreden havayla orantılı olarak risk artıyor. Nitekim bizde bu tehlikeli gidişi 24 Aralık 2020’deki toplantısında İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’na “tanker-bidon-depo üçlüsü İstanbul’a geri mi geliyor” diye sormuştuk. O da şöyle demişti:

“Özellikle ocak, şubat ve mart için konuşuyorum. En düşük yağış miktarları olsa bile önümüzde şu an İstanbul’u alarma geçirecek bir su kesintisi problemi gözükmüyor.”

İmamoğlu; yanıtının son bölümünde ise “Melen bugün bitmiş olsaydı ‘2040’a kadar su sorununu çözdük’ lafı doğru olurdu. Ne yazık ki şu an doğru değil. İnşallah 2024 itibariyle o sorunda ortadan kalkmış olacak.” sözleriyle eleştiri de getirmişti. Biz de bunları 26 Aralık tarihli yazımızda ayrıntılarıyla aktarmıştık. Yani İmamoğlu’na göre asıl sorun Melen’in gecikmesi idi. Dolayısıyla bu kez de soruları 1994 yılında İSKİ Genel Müdürlüğü’ne getirilen, daha sonra DSİ Genel Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı da yapan, AKP Afyonkarahisar Milletvekili Veysel Eroğlu’na sordum. Özellikle de Melen Suyu ve barajını..

Eroğlu’ndan gelen ve öncelikle “1994 Öncesi İstanbul Susuzluktan Kerbela’ya Dönüşmüştü” vurgusu yapılan kapsamlı bilgi notunda “1994 öncesi İstanbul’da yaşanan büyük su sıkıntısı, Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın Büyükşehir Belediye Başkanı olduğu dönemde çözülmüştür. Ardından gelen Belediye Başkanlarının döneminde de hem İSKİ, hem de DSİ marifetiyle yeni projeler geliştirilmiştir” denilerek yapılanlar detaylarıyla anlatılıyordu. Büyük Melen İçme Suyu Projesi’yle ilgili olan bölüm ise şöyleydi:

“Prof. Dr. Veysel Eroğlu’nun, İSKİ Genel Müdürü olduğu dönemde, DSİ Genel Müdürlüğü Melen Projesi ile alakalı olarak bir regülatör inşa ederek buradan alınan suyu iletim hattıyla İstanbul’a iletmeyi planlamıştır. O dönemde Prof. Dr. Veysel Eroğlu, DSİ’ye bir rapor hazırlayıp göndermiştir. Bu raporda ‘İleride’ ne de olsa Melen Barajı inşa edilecektir, dolayısıyla burada şimdi inşa edeceğiniz regülatörün yerine alçak bir barajı inşa edin, gerekirse ileride bu baraj yükseltilerek kapasitesi ‘arttırılabilir’ diye ifade etmiştir. Ancak DSİ’ye gönderilen bu resmi yazı dikkate alınmamış ve maalesef bir regülatör inşa edilmiştir. Prof. Dr. Veysel Eroğlu, 2003 yılında DSİ Genel Müdürü olduğunda Melen Barajı’nın projelerine başlanılmıştı. Dolayısıyla bu projelere devam edilmek durumunda kalınmıştır.

PROJE 4 AŞAMALI

Ülkemizin en büyük içme suyu projesi olan Melen Projesi 4 merhale halinde planlanmıştır. 1. Merhalesi devam ederken, o dönem İSKİ Genel Müdürlüğü ‘Melen Projesine ihtiyacımız yoktur.’ diye talepte bulunmuş ve bunun üzerine Büyük Melen Suyu, Bakanlar Kurulu kararıyla İstanbul’un içme suyu kaynağı olmaktan çıkartılmış. Ancak Prof. Dr. Veysel Eroğlu’nun, yakın gelecekteki kuraklığa göre ‘İstanbul 2007 yılında susuz kalabilir’ ikazı üzerine Büyük Melen Suyu, bir Bakanlar Kurulu kararıyla tekrar İstanbul’un içme suyu kaynağı olarak hükme bağlanmıştır.

Netice olarak 2007 yılında, İSKİ’nin yapmış olduğu hatalı işletme sebebiyle İstanbul’da yaşanması muhtemel bir su sıkıntısı görülmüştür. Bu su sıkıntısını vatandaşlara hissettirmemek için o dönem ‘Şafak Harekâtı’ adıyla hummalı bir çalışma başlatılmış ve 3 vardiya şeklinde gece gündüz çalışılarak Melen Projesi’nin 1. Merhalesi tamamlanarak 20 Ekim 2007 tarihinde saat 16.59’da Melen suyu Ömerli Barajına iletilmiştir. Böylece bu muazzam projenin birinci merhalesi tamamlanmıştır.

5.5 KİLOMETRELİK DEV TÜNEL

İstanbul’un nüfusunun takriben yüzde 60’ı Avrupa yakasında, yüzde 40’ı Anadolu yakasında olması ve su kaynaklarının da tam tersi durumunda olması sebebiyle Melen Suyunun Anadolu’dan Avrupa yakasına iletilmesi gerekmiştir. Bu noktada Büyük Melen Projesi’nin ikinci merhalesi olan Cumhuriyet İçme Suyu Arıtma Tesisi ile Asya ve Avrupa’yı birbirine bağlayan, bitmiş çapı 4 metre ve uzunluğu 5.551 metre olan dev tünel inşa edilmiştir.

Bu tünel deniz seviyesinin 135 metre altından geçmektedir. İkinci merhale inşaat çalışmaları 12.12.2012 tarihinde tamamlanarak, Sayın Cumhurbaşkanımızın uğurlu elleriyle Melen suyu Asya yakası ve Boğaz Geçiş Tünelinden Kâğıthane Arıtma Tesisine ileterek Avrupa yakasına verilmiştir. Böylece Melen Suyunun kıtalar arası yolculuğu gerçekleşmiştir. Projenin üçüncü merhalesi ise inşa edilen iki ayrı isale hattından meydana gelmektedir. Netice olarak Büyük Melen Projesi’nin ilk 3 kademesi işletmeye alınmış ve 20 Ekim 2007 tarihinden itibaren bu proje ile İstanbul’a içme suyu verilmektedir.

MELEN BARAJI 2025’TE

Projenin 4. ve son kademesi ise Melen Barajı’dır. DSİ tarafından hesaplanan İstanbul’un içme suyu arz-talep grafiğine göre Melen Barajı’nın bitiş yılı 2025 yılı olarak görülmektedir. Melen Barajı’nın yapılması gereken asıl yerine DSİ tarafından Melen Regülatörü yapıldığı için baraj inşaatı regülatörün memba tarafına planlanmış ve buna göre baraj inşa edilmiştir.

Barajın gövde inşaatı tamamlanmış ve işletme safhasından önce gövdede bulunan dilatasyon açıklığı beklenenden biraz fazla olduğu görülmüştür. Dolayısıyla barajda yeni bir tedbir alınması hâsıl olmuştur. Bu durum 2018 yılının ikinci yarısında tespit edilmiştir. 9 Temmuz 2018 tarihinden itibaren Prof. Dr. Veysel Eroğlu, Bakanlık vazifesinden ayrılmıştır.

Maalesef Melen Barajı’ndaki bu durum iki yıl boyunca ele alınmamış ve İstanbul’da kuraklık söz konusu olunca Melen Barajı gündeme getirilmiştir. Nitekim DSİ, Melen Barajı’nda bu dilatasyon açıklığını gidermek için gereken adımı atmış ve işin ihalesi yapılmıştır.

MELEN SUYU 13 YILDIR KULLANILIYOR

Burada özellikle bir hususun iyi anlaşılması gerekmektedir. Melen Barajı biriktirme yapmak için inşa edilen ve şehrin ileriki yıllarda artan nüfusun içme suyu ihtiyacını karşılamak üzere düşünülmüş bir barajdır. Oysa şu anda sanki Melen Sistemi bütün merhaleleriyle tamamlanmadığı için buradan İstanbul’a su iletilmiyormuş gibi bir algı var. Bu doğru değil. Melen Sisteminden 20 Ekim 2007 tarihinden itibaren 13 yıldır İstanbul’a kesintisiz su verilmektedir.

İstanbul’un takribi olarak yıllık su sarfiyatı 1 milyar m3 olup, bu suyun yüzde 40’a yakın bir kısmı Melen’den verilmektedir. Misal olarak 2014 yılında İstanbul’un toplam su sarfiyatının yüzde 51’i Melen ve Yeşilçay Sisteminden verilmiştir. 2018’de yüzde 37’si, 2019’da yüzde 30’u yine bu sistemden sağlanmıştır. Yine içinde bulunduğumuz 2020 yılının ilk 11 ayında İstanbul’un su sarfiyatı 988 milyon m3 olmuştur. Bu sarfiyatın yüzde 49’u olan 478 milyon m3’ü Melen ve Yeşilçay Sisteminden verilmiştir. Yani hâlihazırda İstanbul’un su sarfiyatının yarısını Prof. Dr. Veysel Eroğlu’nun inşa ettiği ve Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın hizmete aldığı Melen ve Yeşilçay sisteminden karşılanmaktadır.”