Deprem Ligi'nde şampiyonluk yarışı...

Karıncaların hareketlerini gözleyenlerden, vücudunda elektrik hissedenlere kadar her kesimden oyuncu önceden deprem tahmin ederek puan alacak.



Halil Mercanlı 1999 yılından beri vücudundaki titremelere ve o sanki bir balık ısırıyormuş hissine çok dikkat ediyor. Çünkü o vücudunda histiği titreme ve ısırıklarla kilometrelerce öteden depremlerin zamanını ve yerine önceden biliyor. Halil Mercanlı şimdi İstanbul Teknik Üniversitesi tarafından organize edilen 'deprem tahmin liginde' şampiyonluğu zorlayan otuz civarındaki oyuncunun en iddialılarından. Beş yıldan beri günlük hayatın bir parçası haline gelen deprem riski Halil Mercanlı gibi pek çok tahminciyi de ortaya çıkardı. Bilimsel çalışmaların dışında, açıklanmayan biçimde deprem habercisi olan pek çok yetenek de böyle gün ışığına çıktı. Hemen hepsinin de tahmini iddialıydı ve bu iddiaları için üniversitelerin, özellikle de İTÜ'nün kapısını aşındırıyorlardı. İTÜ hemen herkes dinledi ama kullanılan onca farklı yöntemin tutarlılığını sınamak üniversitenin de enerjisini fazlasıyla tükettiği için sonunda çareyi bir 'deprem tahmin ligi' kurmakta buldu. Yöntemi ne olursa olsun deprem tahmini yapanlara 'hodri meydan' diyen bu proje basit olarak deprem tahmini yapanların 'tutarlılıklarını' ölçmeyi amaçlıyor. Kendisi de kapsamlı bir tahmin projesi üzerinde çalışan Yard. Doç. Dr. Berk Üstündağ bu girişim için 'Böylece hem ciddi çalışmalar su yüzüne çıkacak, hem de başarısız olanlara 'boşuna uğraşmayın' demiş olacağız' diyor. 11 Haziran'da start alan bu süper ligin şimdilik 24 oyuncusu var. Ayrıca rastlantısallığı denetlemek için bilgisayar da üç ayrı oyuncu gibi tahminlerde bulunuyor. Oyuncuların yöntemleri de çok farklı Ayak ağrılarından karınca hareketlerine, fokurdayan kaplıca sularından ölü balıklara, hatta ekonomik krizlere kadar değişik araçlar kullanan pek çok kişi depremi önceden tahmin etmeye çalışıyor. İçlerinde yerkabuğunun elektrostatik değişmeleri gibi İTÜ'nün sağladığı verileri kullananlar da var. Yarışmacılar kendi yöntemleriyle parçalara ayrılmış Türkiye haritası üzerinde bekledikleri depremin koordinatlarını, şiddetini ve zamanını bildiriyor. Bir bilgisayar tarafından analiz edilen bu kayıtlara göre deprem belirli hata payları içinde gerçekleşirse yarışmacı puan alıyor. Yıl sonuna kadar sürecek yarışmadan sonra en çok puan alan lig şampiyonu olacak. Son dört sıradaki oyuncu ise 'küme düşecek' ve yerine yeni oyuncular lige katılacak. Ligin üniversite için faydalı yanları da var. Tahmin mekanizması ile depremsellik arasındaki ilişkiyi belirleyebilmek için gereken çok sayıda ve uzun süreye yayılan 'örnekleme' işini kendiliğinden hallediyor. Berk Üstündağ 'Bizim beklentimiz lig katılımcılarının öncelikle kendi belirttikleri yöntemler üzerinde tutarlı olmaları. Diğer bir deyişle yöntemlerinin performansı bilimsel bir kayıt yöntemiyle ölçüleceğinden keyfi değişiklikleri önlemek' diyor. Ayrıca çeşitliliği sağlamak için eğitim düzeyi, yöntem ve mesleki vasıflara göre farklı sınıflardan başvuruları kabul ettiklerini hatırlatıyor.



Uzun süreli veri toplamak gerekiyor



YARD. DOÇ. DR. BERK ÜSTÜNDAĞ İTÜ Öğretim Üyesi



Lig 26 katılımcı ile başlayacak. İçlerinde ortaokul mezunundan doktoralı uzmanlara kadar her eğitimde ve meslekte insan var. Projenin ilk hedefi ortak bir kayıt ortamında tahminlerin girilmesi ve varsa normal depremsellikten yukarıda bir seviyede ilişki sağlayabilenlerin belirlenmesi. Bu amaçla depremlerin yer, zaman aralığı ve büyüklük sapmalarına göre performansı değerlendiren bir puanlama var. Başlangıçta küçük depremler ile uzun süre tutarsızmış gibi gözüken bir yöntem uzun vadede büyük magnitüdlü depremlerle olan ilişkilendirmede büyük bir başarı da elde edebilir. İşte bu noktada yılmadan uzun süreli veri toplama gerekli.



Ayağımın altında olursa Akdeniz'de



Halil Mercanlı 47 yaşında bir müteahhit. 1999 depreminde fark ettiği bir özelliği sayesinde herkesi şaşırtacak bir kesinlikle depremleri önceden biliyor. Bu özelliğini ilk keşfeden Akdeniz Üniversitesi olmuş. Ardından İTÜ laboratuvarında da incelenmiş. Şimdi www.depremibilenadam. com adresindeki sitesinde bilgilerini paylaşıyor. 'Yaptığım falcılık falan değil. Önce alay ediyorlardı, şimdi deprem ne zaman olacak diye soruyorlar. 1999 yılındaki büyük depremde fark ettim. Beni elektrik sarsıyor. Titreme oluyor, balık ısırır ya onun gibi. Nerde bir ısırma hissi olursa onu işaretliyorum. Sonra bakıyorum, aynı yerde deprem oluyor. Depremin derinliği 7 kilometre ise 24 saat, 14 kilometre ise 48 saat önce bilebiliyorum. Ama iki-üç günü geçmiyor. Vücudumun farklı yerlerinde olması, farklı depremleri gösteriyor. Örneğin İskenderun'daki depremi sol ayağımın üzerinde histim. Altında olsaydı Akdeniz'de olacaktı. Bu his ayağımın ucuna doğru ilerledikçe Malta, İtalya, İspanya'ya kadar algılıyorum. Eğer deprem bulunduğum yerde olacaksa tamamen sırtımda oluyor bu his. Sağ tarafımda olursa batı, sol tarafımda olursa doğuda oluyor. Deprem liginde tahminlerde bulunuyorum. Şu anda puan listesinde önde olmam lazım. 11 Haziran'dan sonra olan depremlerin tümünü bildim. Örneğin Saroz'daki 5.1'i 4.5 olarak tahmin etmiştim. Zannedersem 8 deprem falan bildim. Bu konuda çok iddialıyım. Fayların derinliğini versinler, nerede saat kaçta deprem olacak bilirim. İstanbul için şu aralar bir şey hismiyorum. O büyük depremde yere yapışmıştım, beni hastaneye kaldırmışlardı. Zaten 1999'dan sonra bu özelliğimi keşfettim.'



Türkiye'de hiç ciddiye alınmadı



PROF. DR. AHMET ERCAN Jeofizik Kurumu Derneği Başkanı

İTÜ'nün giriştiği tahmin ligi olumlu bir çaba. Ben 1999 yılından beri deprem önceden bilinir diyorum. Türkiye'de deprem önceden bilinemez diye kesilip atıldı. Oysa depremlerin önceden bilinmesi benim post doktora konum. Amerika'da Japonya'da, Çin'de ve diğer ülkelerde hep uygulanıyor. Ama bu insanlarla hep dalga geçiliyor.Bilinemez diyenler de şimdi konuşmaya başladı Sürekli gözlem yaptığınızda 15 tane jeofizik parametreyi incelemeniz gerekiyor. Jeofizik ölçümler eğer başarılıysa depremin bilinmesini olmadan birkaç güne kadar getirebiliyor. Hayvan, insan ve bitki davranışlarında da benzer bir paralellik var. Ve bunlar altını çizerek söylüyorum jeofizik parametreleri tamamlıyor. Yerine geçmiyor, tamamlıyor. Benim çeşitli deneklerim var ve onları sürekli olarak gözlüyorum. Hayvanların ortak davranış özellikleri var, sığınma, kümeleşme gibi 17 ayrı davranış özelliği var ve bunlar 1 gün ile 1 saat öncesine kadar değişebiliyor. Şu anda İstanbul depreminin pek çok yönünü biliyoruz. Oluş zamanını bilmek için elektrik iletkenliği, mıknatıslama gibi 15 jeofizik parametrenin izlenmesi gerekiyor.



Kurallar



* Oyuncular seçtikleri rumuzla şifreli sisteme girerek tahminde bulunuyor.



* Oyuncular kullandığı yöntemi lig boyunca değiştiremiyor.



* Büyüklüğü 3'ün altındaki tahminler dikkate alınmıyor.



* Tahminler en fazla bir ay ilerisine uzanabiliyor



* Puanlama yer, zaman aralığı ve büyüklük kestirimi için veriliyor.



* Puanlamada Kandilli Rasathanesi'nin kayıtları esas alınıyor.



* Eğer 5 büyüklüğünde bir deprem meydana gelirse aynı bölgede üç gün boyunca ana depremin 1 magnitüd altından daha küçük depremler değerlendirmeye alınmıyor.



TAHMİN MÜMKÜN MÜ?



Peki gerçekten depremi önceden tahmin etmek mümkün mü? Deprem uzmanı bir bilim adamı olan Prof. Dr. Ahmet Ercan bu soruya 'Daha 1980 yılında ben bu konuda çalışıyordum. Bilinen 15 jeofizik veri var. Buna hayvan, bitki ve insan davranışlarını da eklemek mümkün. Bunlar tek başına depremi açıklamıyor ama jeofizik verilerin anlamlandırılmasını kolaylaştırıyor' cevabını veriyor. Prof. Ercan 'deprem tahmini' konusunun falcılık, büyücülük gibi görünmesinden ve kesin biçimde verilen 'deprem tahmin edilemez' yargısından fena halde rahatsız. Deprem konusunda uluslarası bir otorite olan Prof. Dr. Celal Şengör ise kesin bir dille tahmin işini ciddi bulmadığını söylüyor. Profesör Şengör 'Deprem kaotik bir süreç. Kaotik olduğu için başlangıç koşullarını büyük bir hassasiyetle bilmek gerek. Bu da deprem açısından mümkün değil' diyor. Şengör bu konuda dünyada pek çok çalışma yapıldığını hepsinin de başarısızlıkla sonuçlandığını hatırlatıyor. www.yerdurumu.com internet adresinden ulaşılabilen deprem liginde her türlü bilimsel, amatör ya da profesyonel ölçüm, biyolojik, fiziksel ve astronomik gözlemler, ya da başka kaynaklar üzerinden alınan verilerle yapılan değerlendirmeler kullanılarak yarışılabiliyor. Deprem liginde katılımcıların birbirinden etkilenmemesi ve sansasyona yol açmaması için tahminler 'gerçekleşinceye' kadar sadece tahmini yapan tarafından biliniyor. Ancak gerçekleşen tahminler, lig puanları ve bekleyen tahmin sayıları ziyaretçiler tarafından görülebiliyor. Bunun dışında İTÜ katılımcıların kimliklerini ve kullandıkları yöntemleri gizli tutuyor. Deprem tahmin liginin şampiyonu yıl sonunda bilgisayarın değerlendiriceği tahminlerden sonra belli olacak. Fakat çok daha önemlisi deprem için pek çok yöntemle işe yarayabilecek veriler de toplanmış olacak.