450 yıllık sır: Ulalı Hüsâm Efendi ve gizli hazinesi açığa çıktı

Muğla’nın Ula ilçesinde 450 yıldır sırrı farklı tasnif ve yorumlarla örtülmüş büyük mutasavvıf Bayrâmî Şeyhi Muabbir Hüsâm Efendi’nin hayatı ve divanı, Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi, Edebiyat ve Tasavvuf Tarihçisi Dr. Mustafa Tatcı’nın uzun süren araştırmalarının ürünü olarak “Bayrâmî Şeyhi Ulalı Hüsâm Efendi ve Mehmed  Şâfii'nin hayatı-ilahiler" adıyla, H Yayınları tarafından yayımlandı.

Dr. Tatcı; Hüsâm Efendi’nin şimdiye kadar Pîr Hüsâmeddîn-i Uşşâkî ve Mehmed Şâfiî ile karıştırılan kimliğini netleştiriyor; yazmalar ve menâkıbnâmeler üzerinden yapılan karşılaştırmalarla yanlış atıfları düzeltiyor.

Hüsam Efendi üzerine hazırlanan en kapsamlı ilk ve tek eser olma niteliğindeki bu çalışmada büyük şeyhin hayatı, silsilesi, şiirleri ve tasavvuf tarihindeki yeri hakkındaki belirsizlikler tamamen gideriliyor.

Eserde, Hüsâm Efendi’nin Gelibolu’dan Akhisar’a, Mısır ve Mekke’ye, oradan Ula’ya uzanan hayatı, yedi yıllık mağara halveti, tasavvuf yolculuğu ve Yunus Emre mektebine uzanan şiir geleneği ise oldukça ayrıntılı biçimde ele alınıyor.

Bunun yanı sıra şeyhin oğullarının divanlarını ve silsile kayıtlarını içeren 1616 tarihli “Mecmûa-i Mergûbe” ilk kez bütün yönleriyle değerlendirilerek Ula merkezli Bayrâmî–Cezbetî irfan geleneği de gün yüzüne çıkarılıyor.

Bu çalışma, Ula ve Menteşe’nin tasavvuf tarihindeki yerini yeniden belirleyen ve “kaybolmuş bir pîrin yeniden hatırlanması” olarak değerlendirilen önemli bir keşif niteliği taşıyor.

Hüsâm Efendi’nin eserleri bugüne kadar Pîr Hüsâmeddîn-i Uşşâkî ve oğlu Mehmed Şâfiî ile sık sık karıştırılmıştı. Dr. Tatcı’nın el yazmaları, kitâbeler, menâkıbnâmeler ve silsilenâmeler üzerinden yaptığı karşılaştırmalı çalışmalarla bu karışıklık tamamen ortadan kaldırıldı.

Kitap, Hüsâm Efendi’nin: Gelibolu’dan Akhisar’a; oradan Mısır ve Mekke’ye uzanan tasavvuf yolculuğunu, Akhisar’daki yedi yıllık mağara halvetini, Menteşe’de, Ula’da kurduğu irfan ocağını, şiirlerini ve Divan-ı İlahiyatı’nı, tasavvuf tarihindeki yerini ayrıntılı şekilde ele alıyor. Ayrıca şeyhin oğlu Mehmed Şâfiî’nin hayatı ve ilahileri de ilk kez kapsamlı biçimde araştırma konusu ediliyor.

MECMUA-İ MERGUBE'NİN ÖNEMİ

1616 yılında derlenen ve bugün nüshaları Koç Üniversitesi ile Süleymaniye Yazmaları’nda bulunan Mecmûa-i Mergûbe,  Mecdüddin İsa’nın Menakıpnamesi çalışmanın temel kaynaklarından biridir. Bu eser, Hüsâm Efendi’nin gerçek şiirlerini, oğullarının divanlarını ve Bayrâmî–Cezbetî geleneğine dair önemli bilgiler içeriyor.

Bu araştırma asıl olarak; Ula ve Menteşe çevresinde yüzyıllar boyunca yaşamış köklü bir irfan geleneğinin gerçek kurucusunu yeniden görünür kılarak Anadolu tasavvuf tarihinin eksik kalan bir bölümünü tamamlıyor.