Osmanlı neden Musevi devşirmedi

Osman Bolat'ın okuma notları

Prof. İlber Ortaylı'ın haftalardır çok satanlar listesinden inmeyen ‘Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek’ baskı üstüne baskı yapmaya devam ediyor ve satış hızı da azalacak yerde ivme kazanıyor.

Oysa Türkiye'de yakın tarih tartışmaları ve romanlar dışında tarih pek de sevilen bir bilim dalı değildir. Peki nedir İlber Hoca'nın kitlelerce bu kadar çok beğeni kazanan ve çok satılanlar listesinden inmeyen sırrı diye hiç merak ettiniz mi?

Ben ettim ve kitabın bu denli büyük ilgi görmesine hiç şaşırmadım. İlber Ortaylı'nın Osmanlı Devletiyle ilgili, bugüne dek mantığı derinlemesine düşünülmemiş çok ilginç tespitleri var.

İşte buradan birkaç pasajı sizlerin ilgisine sunuyorum…

Museviler neden devşirme yapılmadı?

Devşirme, çok kısa bir tarifle, devletin kapıkulu ocakları olan sipahilerle, yeniçerilerin yenilenmesini temin etmek için ortaya çıkmıştır, çünkü insan ve savaşçı yüzü yenilenmek zorundadır. Hıristiyan çocuklardan devşirme alınmıştır.

Niye Hıristiyan çocuklardan diyoruz? Çünkü Musevi toplumundan, Osmanlılık’ın Musevi kompartımanından devşirme alındığı görülmemiştir.

Hayır, ilk aklınıza gelenin aksine, bunun nedeni antisemitizm veya Yahudi aleyhtarlığı değil. Sebep, Yahudi toplumunun şehir toplumu olmasıdır.

Devşirme kurumunun temel kaidelerinden birisi, şehir uşağının ocağa alınmamasıdır; çünkü şehir uşağının gözü açıktır, muhtelif cereyanlara, akımlara mensup olabilir.

Bu yüzden kültür bakımından artık kendine göre bir kişiliğe kavuşmuştur, bir kimlik elde etmiştir.

Devşirilen çocuklar genelde kimliklerini unutacak yaşta değillerdir. Yani ileri yaşta hangi köyden geldiğini, anasını, babasını hatırlarlar. Örneğin Sokoloviç Mehmet Paşa gibi… Sokullu sonradan bütün ailesini devlet hizmetine almıştır. Hatta bir tanesini beylerbeyi, diğerini de Sırp patriği yapmıştır. Mesela Ayaz Paşa bir kış kendisine kullanılmış partal ayakkabılar veren fakir kadını unutmamış, sakladığı bu ayakkabıların içini altınla doldurup güney Arnavutluğa göndermiştir.

Neden tek bir Ermeni restoranı yok?

İlber Ortaylı hocamızın kitabında ilginç bir saptama da ‘Osmanlı’da aile kurumu’ başlığı altında verilmiş...

Ailede bir kere insanlar yemek yemeyi öğrenirler. Türk mutfağı diğer unsurlardan önce piyasaya, yani lokantaya çıkmış ve ticarileşmiştir.

Acaba Türkiye’de yaşayan 70 bin kadar Ermeni’ye rağmen, Ermeni mutfağını doğru dürüst tadacağımız bir ticari yer yani lokanta ya da restoran yok? Çünkü bu hala evin içinde üretilen mutfaktır.
Belki de batı Avrupa toplumlarından en büyük farkımız budur.

***

Ben sadece ilk bakışta gözüme çarpan bu iki tespiti aktarmakla yetiniyor ve diğer tespitler için kitabı bir an önce edinmenizi tavsiye ediyorum...