Milli tarihimiz haraç mezat satılıyor

Aralarında ünlü 'eBay'in de yer aldığı batı merkezli birçok internet sitesinde, Türk tarih araştırmaları açısından paha biçilmez öneme sahip binlerce özgün belge her gün yabancı müzayedeciler eliyle haraç-mezat satılıyor.

Bazıları batılı koleksiyonerler tarafından 5-10 Dolar gibi komik fiyatlarla satın alınan bu eşsiz belgeler arasında, ülkemizdeki hiçbir arşivde bulunmayan inanılmaz güzellikte orijinal askerî fotoğraflar da var.

İşin ilginç yanı ise ülkemizde bu tür müzayedeleri dikkatle takip edip Türkiye'yi ilgilendiren belgeleri devlet adına zaman yitirmeden satın alacak herhangi bir resmî gözlem merkezi bulunmuyor!

 

Geçtiğimiz haftalarda bazı gazetelerde yayımlanan, Sultan Abdülaziz'in tahttan indirildikten hemen sonra sarayda geçirdiği esaret günlerine ilişkin bir fotoğraf, ülkemizin yakın tarihiyle ilgilenen hemen her kesimde günlerce tartışıldı. Anılan belge, Bahattin Öztuncay'ın hazırladığı ve Aygaz tarafından yayımlanan
'Hatıra-i Uhuvvet: Portre Fotoğraflarının Cazibesi
1846-1950' adlı bir kitapta
yer alıyordu ve medyada oluşturduğu yoğun ilginin temel nedeni de ilk kez günışığına çıkıyor olmasındandı.

 

Oysa, ABD merkezli 'eBay' (ibey) başta olmak üzere, internet üzerinden küresel ölçekte alışveriş yapılabilen dünyaca ünlü birçok müzayede sitesinin sayfaları, Türk tarihini yakından ilgilendiren bu gibi belgelerle âdeta 'kaynıyor'. Öyle ki eBay'de özellikle Osmanlı dönemine ilişkin nadide bir gravür, kitap, belge ya da fotoğrafın müzayedeye çıkmadığı herhangi bir gün yok gibi…

 

 

Osmanlı Hava Kuvvetleri'nin ilk pilotlarından birine ait olan 1914 tarihli bu rozet, eBay'da yok pahasına satılan sayısız askerî malzemeden yalnızca biri… Bu orijinal padişah fermanının yerinin Topkapı Sarayı olması gerekirken, o bugünlerde Kanada merkezli bir eBay satıcısının elinde yeni sahibini bekliyor. İki karton sigara fiyatına, 1878 tarihli ve gümüşten yapılma bir 'Plevne Kahramanlık Madalyası' sahibi olmak ister miydiniz? Arzu ederseniz internette bunun yanısıra Karadağ, İşkodra ve Silistre savaşlarının madalyalarını da aynı fiyata bulabilirsiniz! Muhtemelen Viyana kuşatmasından kalma olan bu Osmanlı savaş baltası başlığı eBay'deki bir İngiliz satıcı eliyle komik bir rakama satışa çıkarıldı. 20. yüzyılın başlarında yeryüzünde gerçekleştirilmiş en büyük bayındırlık yatırımı olan Hicaz Demiryolu inşaatına ait bu bağış makbuzu da eBay'de sürünen belgeler arasında… Osmanlı ordusunda süvari birliği liderleri tarafından taşınan 1700'lü yıllara ait bu kuş figürü, internette yarım depo benzin fiyatına satışa çıktı. Osmanlı ordusunun Birinci Dünya Savaşı'nda kullandığı süngülerin bu kadar temiz ve bakımlısını Türkiye'deki müzelerde bile bulmak zor… İşte, internet müzayedelerine düşen en trajik parçalardan biri: Altından yapılma Osmanlı liyakat nişanı… 1890'ların İstanbul'una ait olup ABD'den müzayedeye çıkartılan bir sokak kasabı fotoğrafı. Tek kopya olan bu fotoğraf yarım kilo et fiyatına yine bir yabancı alıcıya satıldı!

 

Çoğu, emlak satışlarından geliyor

Her türden ikinci el eşya satılan eBay benzeri uluslararası sitelerde 'Ottoman', 'Turk', 'Turkish' ve 'Turkey' anahtar sözcüklerini kullanarak yapılan taramalarda, aralarında Osmanlı Devleti ve Türkiye'nin katıldığı bütün büyük savaşlara ait orijinal madalyalardan, ülkemizi ziyaret etmiş yabancı fotoğrafçıların çektiği -bazıları 100-150 yıllık geçmişe sahip- cam ya da kart baskı fotoğraflara dek paha biçilmez nitelikte binlerce tarihsel malzeme bulabilmek mümkün. Bu alışverişlerin en trajik yanı ise, satışların pekçoğunun tarihsel belgeler konusunda yeterli uzmanlığı olmayan genç kuşak ikinci el eşya tüccarları tarafından yürütülmesi…

'Estate Sale', ölmüş ya da mülkünü içindekilerle birlikte topyekün satmış birinin garajından, kilerinden ve çatı katından çıkan her türden eski malzemeyi kasteden bir ikinci el eşya sektörü deyimi. Bu gibi belgeleri çoğu kez anılan yöntemle topluca devralan ABD'li, İngiliz ya da Alman satıcılar için önemli olan tek şey ise, ellerine geçen mal kalabalığının bir an önce 'eritilmesi'. Bu yüzden de tarihsel değere sahip pekçok eşya doğru düzgün bir bakım, koruma ya da ekspertiz işleminden geçirilmeksizin alelacele satışa sunulmakta…

Ebay'deki her müzayede gününde Türk tarihi açısından az ya da çok oranda değere sahip en az birkaç yüz parça eşya görücüye çıkıyor. Bunların müzayedesi ise çoğu kez 1 Dolar gibi simgesel bir rakamdan başlatılıyor ve eğer çok özel bir tarihsel niteliği yoksa 5-10 Dolar gibi komik bir rakam karşılığında el değiştiriyor. Alıcılar ise büyük çoğunlukla Batı ülkelerinde yaşayan ve bu belgelerin gerçek değerlerini satıcılardan çok daha iyi bilen kurt koleksiyonerler. Sözkonusu yöntemle hemen her gün Kırım, Balkan, Çanakkale, Kurtuluş Savaşları'na ilişkin düzinelerce Osmanlı ve Türk savaş madalyaları, kılıçlar, hançerler, beratlar, tapular, taş baskı kitaplar ve cam ya da kart baskı orijinal fotoğraflar bulabilmek mümkün. Özellikle de satışa sunulan fotoğraflar sözcüğün tam anlamıyla birer 'hazine' değerinde. Çünkü, bunların önemli bir bölümü, Osmanlı Devleti'nde henüz yeterince fotoğraf makinesi bulunmadığı 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarında ülkemizi ziyaret etmiş gezgin fotoğrafçıların ya da yabancı gazetecilerin çektikleri, çoğu artık yeryüzündeki tek kopya kalmış olan kayıtlar…

 

En büyük müşteriler, Diaspora Ermenileri

Türklere ilişkin tarihsel belgelerin daha çok hangi ülkelerin koleksiyonerleri tarafından satın alındığını saptamak üzere www.ebay.com'daki Osmanlı-Türk anı eşyalarına ilişkin müzayedeleri yaklaşık bir ay boyunca aralıksız gözlemleyen Yeni Şafak muhabiri, alıcıların büyük bir çoğunluğunun ABD kaynaklı olduğunu saptadı. Osmanlı döneminden kalma savaş ve cephe fotoğrafları sözkonusu olduğunda (özellikle California eyaletiyle) ABD ve kuzey komşusu Kanada, hemen öne çıkan iki ülke olma özelliğine sahipler. Ki, her iki ülke de çok büyük bir Ermeni göçmen nüfusuna ev sahipliği yapıyor ve 'sözde soykırım' iddialarına ilişkin en güçlü propagandalar da yine bu merkezlerden yönetiliyor.

Öte yandan, Türk tarihinden ilginç kesitler sunan ve gelecekteki bir 'sözde soykırım' iddiasında kanıt oluşturabileceği düşüncesiyle belli kesimlerce özenle toplanan bu tür belgelere Türk koleksiyonerlerin ilgisi ise neredeyse yok denecek kadar az düzeyde... Zaman zaman İstanbul ve Ankara'dan sahafların da katıldığı gözlemlenen eBay müzayedelerinde, Türkiye merkezli alıcılar fotoğraf gibi tarihsel belgelerden ziyade, iç ve dış piyasada satışı daha kolay olan eski kitap türü ticarî objelere ilgi gösteriyorlar.

 

Bir 'gözlem merkezi' oluşturulması şart

Ebay'de müzayedeye giren ve çoğu haraç-mezat satılan bu anı eşyaları arasındaki kılıç, madalya, berat, savaş ve cephe fotoğrafı gibi objeler doğrudan doğruya Genelkurmay Başkanlığı'nın ilgi alanına giriyor. Öte yandan, zaman zaman internetteki müzayedelerde boy gösteren Cumhuriyet dönemi öncesi Polis Teşkilâtı'na ilişkin kimi belge ve fotoğraflar da Emniyet Genel Müdürlüğü arşivi için çok değerli birer kaynak oluşturmakta. Bunun dışında, müzayedelerde hem banknot hem de metal olarak her türden eski Osmanlı-Türkiye paralarına, pullara, toplumsal yaşamı yansıtan ilginç fotoğraflara, giyisilere, eski dilde tapulara ve daha birçok resmî belgeye de rastlamak mümkün. Öyle ki, ebay'in geçen Şubat ayı müzayedeleri arasında 1940'lı yıllara ait bir 'Türk diplomatik pasaportu' bile alım-satım işlemi gördü. Bu arada, Türkiye'nin en köklü devlet kurumları arasında yer alan Tekel'e ait antika değeri taşıyan posterler, gazete ve dergi reklâmları, artık üretimde olmayan sigaralar, sigara kutuları ve daha birçok tarihsel belge de eBay'da sıkça dolaşan koleksiyon eşyaları arasında yer almakta…

Konuyla ilgili olarak görüşlerine başvurduğumuz antika eşya sektöründen bazı uzmanlar, özellikle Genelkurmay'ın internete düşen bu gibi malzemeleri belli bir merkezden düzenli olarak izletip, mutlaka müzayedelerden toplaması gerektiği görüşündeler. Çoğu objenin nihai satış rakamının düşüklüğü gözönüne alındığında da böyle bir çalışmanın toplam bütçesinin, sanıldığından çok daha makûl düzeyde olacağı anlaşılıyor. Büyük bir bölümü artık ülkemiz sınırları içindeki arşivlerde bile bulunmayan ve çoğunlukla komik fiyatlarla satılan bu eşyaların, ilgili devlet kurum ve kuruluşları tarafından yakından izlenerek uluslararası piyasadan düzenli biçimde çekilmesi, hem ulusal arşivlerimizin zenginleştirilmesi, hem de kimi tarihsel iddialara ilişkin olası tehditlerin önceden bertaraf edilmesi adına stratejik bir önem taşıyor.

 

 

Osmanlı polislerini sabah içtimasına hazırlanırken gösteren bu orijinal fotoğraf da sonuçta Emniyet Müdürlüğü'müzün değil bir yabancının arşivine girdi.

 

Tarihin tekrardan ibaret olduğunu gösteren bir fotoğraf… Bugün İngiliz işgali altında olan Basra'da, 1917 yılında yine İngilizler tarafından esir alınmış olan Türk askerleri…

17. yüzyıldan kalma bu yeniçeri hançeri de internette az bir bedelle sahibini bekleyen binlerce askerî anı eşyasından yalnızca biri…

 

 

a_muratguven