Telomer nedir? Telomer tedavisi nasıl olur, işe yarar mı?

Ünlü şarkıcı Sertap Erener ile beraber gündeme gelen telomer tedavisi, ömrü uzatma tedavisi olarak biliniyor. Peki, medyaya servis edildiği kadarıyla Sertap Erener'in 100 yaşında ve hala genç görünmek için uyguladığı telomer tedavisi nasıl yapılır? Telomer tedavisi söylendiği gibi 100 yaşında kadar yaşamayı sağlar mı? Telomer tedavisi işe yarar mı? Canan Karatay'dan telomer tedavisi açıklaması...

TELOMER NEDİR?

Telomer tedavisi gören Sertap Erener'in "Ayakkabı bağcıklarının ucundaki koruyucu plastik" olarak adlandırdığı telomerler için yapılan bilimsel açıklama ise şöyle; Ökaryotik doğrusal kromozomların uçlarında bulunan, herhangi bir gen kodlamayan, özelleşmiş heterokromatin yapılar, olarak adlandırılan telomer; kromozomların uçlarının rastgele çift zincir DNA kırılmalarından koruyarak istenmeyen kromozom uçlarının birleşmesinden ya da kromozomu nükleolitik parçalanmadan korur. Telomerin başlıca görevleri arasında; kromozomların fiziksel korunması, ökaryotik telomerleri, kromatin organizasyonu, kromozomların replikasyonu ve hücre çoğalması gibi önemli hücresel görevleri vardır.

Telomer, ökaryotik doğrusal kromozomların uçlarında bulunan, herhangi bir gen kodlamayan, özelleşmiş heterokromatin yapılarıdır. Telomerlerin varlığı, kromozomların uçlarının rastgele çift zincir DNA kırılmalarından koruyarak istenmeyen kromozom uçlarının birleşmesinden ya da kromozomu nükleolitik parçalanmadan korur. Kromozomların bu fiziksel korunmasının dışında, ökaryotik telomerleri, kromatin organizasyonu, kromozomların replikasyonu ve hücre çoğalması gibi önemli hücresel görevleri vardır.

Memeli telomerleri, canlı türüne, hücre türüne ve genetik geçmişe bağlı olarak 1–50 kb telomerik DNA’ya sahip olabilir. İnsan telomerleri, üreme hücrelerinde 10–15 kb'dır, fakat bazı somatik hücrelerde ve genellikle kanser hücrelerinde daha kısadır. Bu uç diziler çok iyi korunmuşlardır. İnsan telomerleri, kromozomun uç bölgesinde bulunan ve çift iplikli arka arkaya tekrarlanan 3’ TTAGGG hekzanükleotid dizisinden oluşurlar. Bu hekzanükleotid dizileri, kement şeklinde ilmik oluşturan (T-loop) 100–200 nükleotitlik G-zengini (G-kuyruğu) sarkan 3’ tek iplikli TTAGGG dizisiyle sonlanırlar.

Telomerlerin kendine özgü olan T-loop düzeni, telomerin kendi üzerine kıvrılmasıyla oluşur. Tek iplikli sarkan (overhanging) Guanin zengini tek iplik (G-kuruğu) çift iplikli telomerin “içine” girer. Bu yapı da telomer ipliklerinden birinin yerine geçerek ikinci bir ilmek olan d-loop’u oluşturur. Bu t-loop ve d-loop yapıları, telomeri diğer kromozomlarla uç uca birleşmelerden ve telomerleri kromozom kırıkları olarak algılayıp telomer tamirini başlatan hücre döngüsü kontrol noktalarından korur.

TELOMERLERİ KORUYARAK HÜCRE YAŞLANMASINI ÖNLEMEK

Telomerler her hücre döngüsünde ortalama 50–150 baz çifti azalır. Bu telomer kısalması sonuçta, hücre bölünme sayısını kısıtlar. Son zamanlarda yapılan gözlemler, telomerlerin düzenlenmesinin birçok ökaryotik hücrenin hücre döngüsünde önemli bir etken olduğunu ortaya koymuştur . Telomerik birleşmeler, mitoz sırasında kırılan disentrik kromozomların oluşmasına sebep olarak kromozom köprülerinin, kırıklarının ve birleşmelerin oluşmasını sağlarlar. Sonuçta hayatta kalan hücrelerin genomlarında değişiklikler olur.

Fonksiyonel olmayan kromozom uçları ve genomdaki dengesizlik ayrıca telomer uzunluğunda değişiklik olmasına sebep olur. Bu da, hücre yaşlanması kontrolünde hızlanmaya ya da gecikmeye sebep olur. Bu yüzden fonksiyonel olmayan telomerler, genetik bilginin kaybolmasına, yeniden düzenlenmesine ya da dengesinin kaybolmasına sebep olur. Bu genomik değişiklikler de sonuçta hem kansere hem de fenotipin yaşlanmasına sebep olur. Hücreler her bölündüğünde telomerlerimiz de sürekli kısalıyor. Çok kısalmaları halinde ise hücre bir daha bölünemiyor ve ölüm başlıyor. İşte telomer tedavisi olarak bilinen yöntem, telomerlerin kısalmasını önlemeyi hedefliyor. Telomer boyu ne kadar kısa ise yaşam o kadar kısadır. 

TELOMERİ KISALTAN VE HIZLI YAŞLANMAYA NEDEN OLAN FAKTÖRLER;

*Serbest radikaller, antioksidan sistemin yetersizliği

*Toksinler, çevresel kirlilik, radyoaktivite, manyetik kirlenme

*Glikozilasyon

*Hormonlarda azalma

*İnsülin direnci, şeker hastalığı

*Sağlıksız ve hareketsiz yaşam tarzı

*Sağlıksız beslenme

*Sigara, alkol, uyuşturucu

*Stres, depresyon

*Uyku kalitesinde azalma

*Genetik miras

*Vücut yağlanması, obezite

*Geçirilmiş hastalıklar

*Aşırı egzersiz

*Damar yaşlanması

*Kolesterol yüksekliği

*Homosistein yüksekliği

TELOMER NASIL UZAR?

Telomeri doğal yollardan uzatmak da mümkündür. Akdeniz ve Okinawa diyetlerinin telomerleri uzatıcı etki gösterdiği araştırmalar neticesinde ispatlanmıştır. Sebze ve meyveler, bitkisel proteinler, tekli doymamış yağlar, omega 3, antioksidan vitaminler, resveratrol, egzersiz, uyku, sakin ve dingin bir yaşam, B vitaminleri, haftada 4-5 gün akşamları 12 saat kadar aç kalmak telomerleri koruyucu etki yaratmaktadır.

TELOMER TEDAVİSİ İŞE YARAR MI?

Kişinin hücre kromozomlarında bulunan ve telomer adı verilen sarmalın kısalmasını önlemek veya uzatmaya çalışmak anlamına gelen telomer tedavisinin işe yarayıp yaramayacağı konusunda birçok görüş öne sürüldü. Telomer tedavisi konusuna değinen  İç Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Osman Müftüoğlu tedavi hakkında görüşlerini paylaştığı NTV canlı yayınında, "Böyle bir tedavi yok. Telomerle oynamanın kanseri davet edeceğini bilmek lazım. Sonsuz bölünen bir hücre var, bu da kanser hücresidir. Ömrü uzatmanın çaresini telomerle oynamak değildir. Bunlar pazarlama teknikleridir." diyerek telomer tedavisinin getirebilceği tehlikelere yönelik uyarılarda bulundu.

CANAN KARATAY "TELOMER HİKAYE"

Birçok uzmanın karşı çıktığı telomer tedavisi ve telomer hap kullanımına ilişkin bir açıklama da Canan Karatay'dan geldi. Telomer tedavisine şiddetle karşı çıkan ve hikaye olarak nitelendiren Canan Karatay, "Ömür kısalması demek telomerlerin bozulması demek. Doğal ve yapay her türlü şekerden uzak durmak, kimyasallardan, GDO'lu gıdalardan, gazlı içeceklerden, sigaradan uzak durmak teromerlerin zarar görmesini engelliyor ve ömrü uzatıyor." dedi.