Sertab Erener, Telomer tedavisi görüyor: Hedefi 100 yaş! Telomer tedavisi nedir?

Sertab Erener, büyüleyici sesinin yanı sıra tıp ve güzellik dünyasındaki son gelişmeleri takip etmesiyle de tanınmış bir isim olarak karşımıza çıkıyor. Sertab Erener, Ayşe Arman'a verdiği son röportajda da Sertab Erener, yepyeni bir konuyla gündeme geldi; Telomer tedavisi...

Kan ve tükürük örneği vererek bu tedavi için uygun olduğunu öğrendikten sonra telomer hapı almaya başlayan sanatçı, 6 aydır bu ilacı kullanıyor ve ilaca başladığından beri kendisini ıspanak yiyen Temel Reis gibi hissettiğini söylüyor. Bill Andrews'un 66 yaşında olduğunu ve 10 yıldır bu hapı kullanarak çok zinde kaldığını ifade eden Sertab Erener, göz bozukluğunun bile gerilediğini ve artık gözlüksüz okuyabildiğini ifade ediyor. Tabii ki bu sadece ilaçla olmamış; örneğin artık vegan olmadığını, et ve balık yediğini de söylüyor.

Telomer tedavisi, kişinin hücre kromozomlarında bulunan ve telomer adı verilen sarmalın kısalmasını önlemek veya uzatmaya çalışmak anlamına geliyor. Sertab Erener'in deyimiyle, "Ayakkabı bağcıklarının ucundaki koruyucu plastik" gibi bir görevleri var. Fotoğraftaki yeşil renkli bölgeler telomer; bu madde herhangi bir gen kodlaması içermiyor, görevi kromozomların istenmeyen birleşmelerini ve kromozom parçalanmalarını önlemek.

TELOMER NEDİR?

Telomer, ökaryotik doğrusal kromozomların uçlarında bulunan, herhangi bir gen kodlamayan, özelleşmiş heterokromatin yapılarıdır. Telomerlerin varlığı, kromozomların uçlarının rastgele çift zincir DNA kırılmalarından koruyarak istenmeyen kromozom uçlarının birleşmesinden ya da kromozomu nükleolitik parçalanmadan korur. Kromozomların bu fiziksel korunmasının dışında, ökaryotik telomerleri, kromatin organizasyonu, kromozomların replikasyonu ve hücre çoğalması gibi önemli hücresel görevleri vardır.

Memeli telomerleri, canlı türüne, hücre türüne ve genetik geçmişe bağlı olarak 1–50 kb telomerik DNA'ya sahip olabilir. İnsan telomerleri, üreme hücrelerinde 10–15 kb'dır, fakat bazı somatik hücrelerde ve genellikle kanser hücrelerinde daha kısadır. Bu uç diziler çok iyi korunmuşlardır.

HÜCRE YAŞLANMASI VE TELOMERLER

İnsan telomerleri, kromozomun uç bölgesinde bulunan ve çift iplikli arka arkaya tekrarlanan 3' TTAGGG hekzanükleotid dizisinden oluşurlar [3]. Bu hekzanükleotid dizileri, kement şeklinde ilmik oluşturan (T-loop) 100–200 nükleotitlik G-zengini (G-kuyruğu) sarkan 3' tek iplikli TTAGGG dizisiyle sonlanırlar.

Telomerler her hücre döngüsünde ortalama 50–150 baz çifti azalır. Bu telomer kısalması sonuçta, hücre bölünme sayısını kısıtlar. Son zamanlarda yapılan gözlemler, telomerlerin düzenlenmesinin birçok ökaryotik hücrenin hücre döngüsünde önemli bir etken olduğunu ortaya koymuştur . Telomerik birleşmeler, mitoz sırasında kırılan disentrik kromozomların oluşmasına sebep olarak kromozom köprülerinin, kırıklarının ve birleşmelerin oluşmasını sağlarlar. Sonuçta hayatta kalan hücrelerin genomlarında değişiklikler olur. Fonksiyonel olmayan kromozom uçları ve genomdaki dengesizlik ayrıca telomer uzunluğunda değişiklik olmasına sebep olur. Bu da, hücre yaşlanması kontrolünde hızlanmaya ya da gecikmeye sebep olur. Bu yüzden fonksiyonel olmayan telomerler, genetik bilginin kaybolmasına, yeniden düzenlenmesine ya da dengesinin kaybolmasına sebep olur. Bu genomik değişiklikler de sonuçta hem kansere hem de fenotipin yaşlanmasına sebep olur .

Hücre bölünmesinin devamlılığını sağlamak için üreme hücrelerinde, klonal gelişme gösteren lenfositlerde ve ölümsüz kanser hücrelerinde telomerlerin korunması gerekmektedir. Telomer uzunluğunun korunmasını sağlayan en bilinen yöntem, telomerlerin de novo olarak üretilmesi ve telomeri kapaması için telomerazın verilmesidir.

NEDEN YAŞLANIYORUZ?

Dr. Kurtuluş Atlı ve Dr. A. Nihat Bozcuk, Telomer ile ilgili yayımladıkları derlemede insanların neden yaşlandıklarını şu şekilde açıklamıştır;

 "Neden yaşlanıyoruz? İnsanlığın uzun süredir kendine sorduğu ve yanıtını aradığı bu soru çalışmamızın da temelini oluşturmaktadır. Hazırladığımız derlemede, genç insanlardan alınan hücrelerle yaşlı insanlardan alınan hücrelerin, kısa ömürlü canlılarla uzun ömürlü canlıların hücre bölünmesi sayılarının karşılaştırmalarına kısaca yer verilmiştir. Ayrıca yaşlanmanın nedenlerinden biri olduğu düşünülen "telomer kaybı" hipotezi ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. Telomer kaybı hipotezi, ökaryotik organizmaların kromozomlarının uçlarında bulunan özelleşmiş DNA tekrar dizileri olan telomerlerin, her bölünme sonunda belli miktarlarda azalarak yaşlanmaya neden olduğu fikri üzerine kurulmuştur. Yine bu hipoteze göre telomerler DNA'nın son kısmının tamamlanmasında rol oynar. Bu uç kısmı, kromozomları rekombinasyon,yıkım ve füzyon gibi dış etkilere karşı korurken telomerler ayrıca kromozomun bütünlüğünü ve nükleus zarına tutunarak uygun bir pozisyon almasını sağlar. Derlememiz içerisinde, telomerlerin canlı gruplarına göre değişen - Örneğin insanda TTAGGG şeklinde iken tek hücreli silli olan Tetrahymena'da TTGGGG şeklindedir - nükleotit ve tekrar sayılarına sahip oldukları belirtilmiştir. Bunlara ek olarak, doğrusal bir DNA'nın uçlarındaki replikasyon sorununa değinilmiştir. Replikasyon başlangıcında kullanılan 8-12 bazlık RNA primeri ayrıldıktan sonra kromozom uçlarında kalan boşluklar nedeni ile oluşan telomer kayıplarının, arka arkaya gelen telomer tekrarlarını DNA uçlarına ekleyen telomeraz ile nasıl giderildiği açıklanmıştır. Bu enzimin genel yapısı da incelenmiştir. Özellikle insanda bulunan telomeraz enziminin alt ünitelerinden bahsedilmiş ve telomeraz aktivitesi görülen diğer hücreler belirtilmiştir. Organizmalarda varolan telomer uzunluğu ile yaşlanma arasındaki ilişki irdelenmiştir. Yaşlanma ile ilgili genel tanımlamalara yer verildikten sonra insan hücrelerinde yaşlanmanın, M1 ve M2 olmak üzere iki aşamada gerçekleştiği vurgulanmış, bu aşamalarda hangi olayların meydana geldiği açıklanmıştır. Telomeraz aktivitesîne yönelik yapılan bir özetten sonra yapay telomer artışı sağlanmasının ve hTERT (human telo-merase reverstranscriptase) varlığının ne tür etkilere neden olacağı sorgulanmıştır. Son kısımda ise geleceğe yönelik sorularla birlikte genel bir yorum yapılmıştır" demiştir.