İlginç bir soyadı hikayesi

Soyadı Kanunu'nun yürürlüğe girmesiyle Şanlıurfa’da soyadı ile ilgili ilginç hikayeler ortaya çıktı. Şanlıurfa Barosu başkanı Avukat Müslüm Akalın, soyadı kanunu çalışmaları konusundaki makalesi Baro dergisinde yayınlandı. Kanununun uygulanışı esnasında yaşanan olayları konu alan makale hayli ilginç.

Soyadı Kanunundan önce insanlar ya da aileler lâkaplarıyla tanınıp bilinirlerdi. Kanunun yürürlüğünden sonra yurdun her tarafında soyadı almak için yoğun bir çalışma başladı.

Yasanın yayınlanmasından sonra kırsal kesimde soyadı alınmasına ilişkin isimlerin en fazlası Hilvan ilçesinde yaşandı. Zamanın Nüfus memuru A’dan başlayarak rastgele verdiği soyisimleri daha sonra mahkeme kararı ile değiştirildi. Birbirinden ilginç soyisimleri komik ve alay konusu oldu. Halen Hilvan bölgesinde deli, cırt, bayat gibi soy isimler bir bir değiştirildi.

Avukat Müslüm Akalın “Tapu kütükleri, nüfus kütükleri ve Şer’i Mahkeme Sicillerinin incelenmesi sırasında tespit ettiğim ve geçen yüzyıl başında kullanılan ilginç bazı lakâpları gördüm. Bunlardan bazıları

Ağzıaçık Müslüm, Ali kehli Mustafa, Alizer Hüseyin, Arapkesen Halaf, Armut Osman, Asizade Ömer, Aşık Ahmet, Aşıklıoğlu Muhammed, Avam Muhyeddin, Babamecnun oğlu İbrahim, Bajari Hacı Müslüm, Baltuluğu Ahmet Ağa, Bavınadezade Abdurrahman, Bayrıharap Muhammed, Bekmez Muhammed, Belangaz Hüseyin, Burunsuz Muhammed, Cennetkuşu Abiş, Cerdoğlu Hasan Kâhya, Çalgın Mehmet, Çarçuval Abdi, Çarhoğlu Ahmet, Çatlakdiken İsmail, Çenge Muhammed, Çırpı Ali Efendi, Çızıkoğlu Salih, Çilo Muhammed, Çolo Halil, Damgalı Ali, Danagözoğlu Bekir, Deli Mehmet, Delihuylu Müslüm, Delisultanzade Hacı Müslüm, Dertkazan oğlu Müslüm, Dertoğlu İbrahim Halil, Dikayak Hacı Kadir, Dilli Mustafa,
Dinikuru Hello, Dörtayak Hacı Bedir, Dörtkale Müslüm, Dümenci Adle, Efkâroğlu Alo, Enderun Mehemet, Eşekçekmezin oğlu Halil, Eşko Mehmet, Fransız oğlu Ali, Gamsız Hacı Osman, Gelcirit İbrahim, Gözoğlu Hacı Halil, Hacı Kumarbaz, Hacıleğen Abit, Heştir Cuma, Hımhım Halil, Kahverengi Mehmet, Karabayram Ali, Karageyik Bekir, Karagülle Osman Efendi, Kazın oğlu Mehmet, Kefensoyan Ahmet, Kefiyeli M.Emin, Kelleoğlu Hacı Ali, Kelo Müslüm, Kereviz oğlu Hüseyin, Kırbıyık Ömer Kız Mahmut, Kiriko oğlu Ali, Kît Mehmet, Kubbeci Yahya,
Kulağın oğlu Mahmut, Küncülü Ahmet, Küp Abiş, Moro Mustafa, Neşe Mehemet, Nohutağası Ahmet, Nur Mehemet, Osmanlı Ahmo, Pafoğlu Mustafa, Palabıyık Casım, Pekmezoğlu Bakır, Serçe Abdullatif, Serseri Muhammed, Sürur Ömer, Süslü Ahmet, Şaşo Mehmet, Şor Mahmut,
Tahta Mehi, Telli Deveci Bozan, Üçkâğıt Mustafa, Yarımağazade Halil, Yengiceağası Şeyh Müslüm, Yırtık Hasse, Zehir Ali

Soyadı Kanunu çıktıktan sonra nüfus memurları bir kısım vatandaşa -çoğu zaman lâkap olarak da kullanılan- mesleklerini soyadı olarak verdiler, ya da aileler kendileri bu soyadını aldılar. Şanlıurfa’da çok sayıda yer alan bu soyadlardan bazıları

Abacı, Aktar, Annepçi, Arabacı, Arpacı, Aşçıoğlu, Bağmancı

Bahçıvan, Bakırcı-Balıkçıoğlu-Bardakçı-Barutçu-Bekçi-Billurcu-Budamcı--Canbaz-Çadırcı-Çanakcı-Çerçi-Çizmecioğlu-Çubukçu-Çulcu--Değirmenci-Dericioğlu-Devecioğlu-Divitçi-Demircioğlu--Ekmekçi-Eskici--Harmancı-Helvacı-Hışvacı-İpekçi-İplikçi-Kâhkeci-Kahveci-Karcı-Kaşıkçıoğlu-Katırcıoğlu-Kazzaz-Keçeci-Kellecioğlu Kendirci-Kınacı-Kilecioğlu-Kirişçioğlu-Koyuncu-Kömürcüoğlu-Kuşçuoğlu-Kuyucu-Külekçi-Külhancıoğlu-Kürkçü-Leblebici-Madarcı-Mestçi-Mızrakçı-Mumcu--Nacar-Oturakçı-Pabuçcu-Sabuncu-Sakacı-Sarraç-Sebilcioğlu-Sepetçi-Sucu-Şamdancı-Şekerci-Şerbetçi-Tahtacı-Tamburacı-Taşçı-Tatar-Tüfekçi-Tütüncü-Uncu-Yağcı-Yağlıkcı-Yemenici-Yesirci-Yorgancıoğlu-Yüncü

Soyadı Kanunu’nun uygulanması sırasında Nüfus memurlarının ilginç uygulamalarından biri de ailelerin lâkaplarının sözlükteki anlamlarının, benzerinin ya da karşı anlamlarının soyadı olarak verilmesiydi. Lakaplarla soyadı olarak kullanılan da Şanlıurfalılarda vardı.

Lakâp Verilen soyadı

Ali Maksutoğlu………………………… Amaç
Arabikâtibi Rifat …………………. …...Yazgan
Ayneli Şıho………………………….. Gözgülü
Azabistanağası Hacı Ali ………………Alpan
Başıbüyük Şıho…………………… Ulubaş
Bedirağazade Halil ………………… Aydoğdu
Bediüzzaman Emin……….. Önen
Cindoğlu Kasım …………… Biner
Dedehayır Mehmet…………………. Uğurata
Dişo oğlu Hüseyin………………… Dişisağlam
Divitçi……………………………. Yazıcı
Gayberi…………………………… Koyuncu
Hacıkâmilzade Hacı Yusuf Yetkin
Halilürrahman Şeyhi Hasan ……… Eren
Haramiler oğlu……………………. Vurucu
Hatipzade Fikri …….……… Sözen
Hocazade Ahmet …………………. Bilgin
İhtiyarın oğlu Hacı Yusuf…………Kocaoğlu
İnayet Ömer …………………… Uluyardımcı
İri Sülo……………………………..İriadam
Jandarma Müslüm………Emniyetoğlu
Kazzaz ……………………………. İpekçi
Kekeç ……………………………. Peltek
Kör Hasan …………………… Bakangöz
Külhanağası Ahmet……………. Hanağası
Mevlevi Şeyhi Hacı Ahmet …Döner
Miftahizâde Hasan ……….. Açanal
Molla Ahmet oğlu Halil……………Özbilen
Mollazade Miralay Abdurrahman…Moltay
Mukimzade Tahir… ……………… Oturan
Nebozade Hacı İmam ……… Elçi
Hüseyinpaşazade Neş’et …………… Doğar
Şeyh Mustafa Saffet Kemâl …… Yetkin
Şeyho Ramazan …………… Oruçay
Üryan oğlu Bakır………………….Cavlak
Urfa’da Soyadı Kanunu uygulanırken verilen Negünekaldık soyadının öyküsünü anlatan Müslüm Akalın “Halilürrahman civarında oturan Hafız Halil Efendi’ye yakınları Belediye’nin tellallarının soyadı alınması için çağrı yaptığını ve bunun için verilen sürenin az kaldığını söylerler. Belediye’ye giden Halil Efendi sıra kendisine gelince memurla aralarında şu diyalog geçer:

Hafız Efendi buyur.
-Şimdi ne yapacağız Beğim?
Bir soyadı seçeceksin. Sen ve ailen bu soyadını taşıyacaksınız.
-Peki. ‘Dağ’ olsun.
Onu aldılar, başka?
-Bilgin olsun.
Onu da aldılar, başka?
-Bilgiç olsun .
Onu da aldılar, başka?
-Bir şey almasak olmaz mı?
Olmaz. Başka bir şey söyle.
-Ne güne kaldık, yahu