Sultan Melikşah'ın hanımı Terken Hatun kimdir?

Babasıyla ilgili farklı rivayetler vardır. Karahanlı Hükümdarı Şemsülmülk Nasr Han'ın amcası İsa Han'ın veya Tamgaç Han'ın kızı olduğu belirtilir. Başka kaynaklarda ise Ahmed Han b. Hızır b. İbrahim'in Terken Hatun'un kardeşinin oğlu olduğu söylenir. Ancak, Terken Hatun'un Batı Karahanlılar'ın kurucusu Tamgaç Hatun'un kuzu olduğu daha doğru bilgidir.

Terken Hatun ile Melikşah'ın evlenme tarihi de kesin değildir. Terken Hatun’un Melikşah’tan Davud, Ahmed, Mâh-Melek Hatun ve Mahmud adlı dört çocuğu olmuştur.

Devrin kaynaklarında Terken Hatun'a dair ilk bilgiler kızı Mâh-Melek Hatun'a Halife Muktedî-Biemrillâh'ın talip olmasıyla ilgilidir. Buna göre halifenin veziri bu talebi bildirmek üzere İsfahan’a geldiğinde Sultan Melikşah onu Terken Hatun’a göndermiş, Terken Hatun kendisine kızını Karahanlı ve Gazne sultanlarının da istediğini, 400 bin dinar başlık vermesi halinde halifeyi tercih edeceğini söylemiş, halife ile bu tür pazarlığın yakışık almadığının hatırlatılması üzerine 50 bin dinar süt hakkı, 100 bin dinar mehir ödemesi, ayrıca halifenin başka bir eşi ve câriyesi olmaması kaydıyla kızını vermeye rıza göstermiştir. Düğün 1087'de yapılmıştır.

Terken Hatun siyasi olaylarda aktif rol almıştır. Onun küçük oğlu Mahmud’u, Nizamülmülk’ün ise Sultan Melikşah’ın büyük oğlu Berkyaruk’u veliaht tayin ettirmek istemesi çatışmayı kaçınılmaz hale getirdi. Terken Hatun, sultan nezdinde açıkça Nizamülmülk aleyhtarlığı yapıyor, onun yerine kendi veziri Tacülmülk'ü getirtmek istiyordu. Neticede Melikşah ile Nizamülmülk'ün arası açıldı. Melikşah Bağdat'a giderken Nizamülmülk bir Batınî fedaisi tarafından öldürüldü.

Melikşah ile Terken Hatun'un İsfahan'da bir hilafet sarayı inşa ederek Mah-Melek Hatun'dan olan torunları Cafer'i orada halife ilan etmeyi planladıkları ve Terken Hatun'un Cafer'e babası hayatta olmasına rağmen 'emirü'l mü'minin' diye hitap etmekten çekinmediği kaydedilmektedir.

Kaynaklarda açık bir şekilde belirtilmemesine rağmen Sultan Melikşah'ın yediği av etinden zehirlenip şaibeli bir şekilde ölmesinden Terken Hatun da sorumlu tutulmaktadır. Beş yaşındaki oğlu Mahmud'u veliaht yapmak ve daha sonra tahta çıkarmak için giriştiği mücadele bu suçlamanın başlıca sebebi olmalıdır.

Yönetimde kontrolü kaybetmemek için Melikşah'ın ölümünü gizleyen Terken Hatun, halifeden oğlu Mahmud adına hutbe okutmasını istediği. Gazali'nin çocuğun yaşının küçüklüğünden dolayı sultan olamayacağına dair fetvasına ve halifenin itirazına rağmen bazı şartlarla Mahmud adına hutbe okutmayı başardı.

Berkyaruk İsfahan'ı kuşattı. Savaşta kaybeden Terken Hatun, babasının mirasından 500 bin dinar verip İsfahan ve Fars dışındaki yerlerde saltanatını kabul etmek zorunda kaldı. Diğer yandan mücadeleden vazgeçmeyen Terken Hatun, Berkyaruk'un dayısı ve Azerbaycan Meliki İsmail b. Alp Sungur Yakuti'ye evlenme teklif etti ve saltanatta ortaklık önerdi. Ancak İsmail, Berkyaruk'a karşı girdiği savaşı kaybederek İsfahan'a sığındı. Terken HAtun burada onu çok iyi karşıladı, Mahmud ile birlikte adına hutbe okunup para bastırıldı. Kumandanlar karşı çıktığı için İsmail ile Terken Hatun'un evliliği gerçekleşmedi. Tahttan vazgeçmeyen Terken Hatun, kayınbiraderi Tacüddevle Tutuş ile gücünü birleştirerek İsfahan'dan hareket etti fakat yolda hastalanarak geri döndü. Bir süre sonra vefat etti.

Bağdat’ta Hanefîler için Terken Hatun Medresesi yapıldığı gibi İsfahan Cuma Camii avlusunun kuzey tarafında yer alan, teknik ve estetik özellikleri bakımından kusursuz sayılan kubbeli bölüm de Terken Hatun adına 1088’de inşa edilmiştir. Türk tarihinde hatunlar İslâm öncesi dönemden beri güçlü konumdaydı. Selçuklular zamanında bu gelenek güçlenerek devam etmiştir. Terken Hatun, siyasî olaylar içinde yer alan birçok erkek hânedan mensubunun ve onlar adına sayısız entrikalar çeviren devlet adamlarının mâruz kalmadığı ağır ithamlara muhatap olmuş önemli bir simadır.