Mısır'daki İngiliz işgaline Osmanlı'nın tavrı neydi?

Bugün halk isyanı ile dünyanın gözlerini diktiği tarih ve medeniyet ülkesi Mısır, Osmanlı Devleti’nin önemli toprak parçalarından birisiydi ve 1882 yılında İngiltere tarafından işgal edilmişti. XIX. yüzyılın son çeyreğini konu alan Osmanlı tarihinin başta gelen sorunlarından biri olan Mısır, modern Mısır tarihi, Afrika’nın sömürgeleştirilmesi ve İngiltere’nin sömürge politikaları açısından da bir dönüm noktasıdır.

Halkın demokrasi isyanı başlatarak, 30 yıldır ülkeyi yöneten Hüsnü Mübarek’e artık “yeter” demesiyle gündemimizin baş köşesine konan Mısır’ın geçmişini ve iç dinamiklerini iyi irdelemek gerekiyor. 2010’un son günlerinde Tarih Vakfı Yayınları’ndan çıkan “Mısır'da İngiliz İşgali: Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı (1882-1887)” isimli kitap, İngiltere’nin işgalinden sonra, Mısır’ın sömürgeleştirilmeye çalışılması sırasında Osmanlı Devleti’nin nasıl bir tavır gösterdiğini ortaya koyuyor.

İşgal döneminde Osmanlı Devleti’nin ortaya koyduğu tepki, Ortadoğu’nun sömürgeleştirilmesi sürecinde önemli adımlardan biri olarak dikkat çekiyor. Süleyman Kızıltoprak'ın kamele aldığı kitapta; Suriye, Lübnan, Filistin, Irak, Yemen gibi sömürgeleştirilmeye aday Mısır’ın çevresindeki diğer bölgelerin hâkimi olan Osmanlı Devleti’nin işgale gösterdiği tepki de ayrıca önem taşıdığının altı çiziliyor.

Kitapta cevabı aranan önemli sorular şöyle:

Doğru anlayabildiler mi? İngilizlerin karşısında argümanlarını iyi savunabildiler mi? Urabî Paşa Hareketi karşısında,

II. Abdülhamid'in izlediği politikanın çelişkileri nelerdir? İngiltere, Mısır'ı işgal ettikten sonra ne gibi bir politika izleyerek tahliye görüşmelerini uzattı? İngiltere'nin tahliye konusunu gündemden uzaklaştırma politikası Osmanlı tarafından nasıl algılanmıştır? İngiltere, Mısır'ı işgal etmesinden önce ve sonra, Mısır'a ve Kızıldeniz'e Osmanlı askerinin müdahale etmesini niçin gündeme getirmiştir? Tahliye görüşmelerinde, İngiltere, Sudan sorununu niçin gündeme getirmiştir? Bu işgal karşısında Avrupalı büyük devletler ne gibi tepki gösterdiler?

Avrupalı güçlerin tahliye görüşmelerindeki tavırları ne gibi değişikliklere uğradı? 1880'li yıllarda Avrupa'da eskisine nazaran, daha da güçlenen diplomatik yakınlaşmalarda, Mısır sorunu nasıl bir yer edindi? Osmanlı Devleti, Mısır sorununu çözmek için, ittifak sistemlerinde yer alma politikasına başvurdu mu?

Osmanlı Devleti'nin 1880'li yılların şartlarında ağırlık verdiği dış sorunlar içinde, Mısır sorunu nasıl bir öneme sahipti? II. Abdülhamid'in dış politikada da merkeziyetçi bir anlayış benimsemesinin Mısır sorununa yansımaları ne şekilde olmuştur?

II. Abdülhamid'in Mısır sorunu karşısında izlediği dış politika, temelde ne gibi özellikler taşıyordu? Bu politika, realist mi, yoksa idealist miydi? Hıdiv İsmail Paşa devrinin sonlarında patlak veren Mısır krizine gelindiği sırada, Osmanlı Devleti'nin Mısır'daki egemenliği hangi noktadaydı? Osmanlı Devleti ne için, ne kadar, nasıl bir mücadele verdi? İngilizler, Osmanlı Devleti'nin sorunu çözmek için gösterdiği gayrete, zaman zaman karşı çıktılar.

Bazen de çözüm önerilerinde bulundular. İngilizlerin bu tavırlarının arkasında başka bir niyetleri var mıydı, yoksa isteklerinde ve itirazlarında -soruna çözüm bulmak noktasından değerlendirirsek- samimi miydiler? Ortadoğu'da, sömürgeci emelleri olan İngiltere ve Fransa farklı zamanlarda, niçin Osmanlı askerinin aynı bölgeye gelmesi yönünde bir baskı politikası izlediler?

Süleyman Kızıltoprak - Mısır'da İngiliz İşgali
(Osmanlı'nın Diplomasi Savaşı-1882-1887) 
Tarih Vakfı Yurt Yayınları

Kitabı temin etme ve teknik şartları öğrenmek için tıklayınız