İstiklal Madalyasından idam sehpasına! Adnan Menderes idam edilişinin 62. yılında anılıyor

27 Mayıs 1960 darbesi sonrası askeri cunta gölgesinde mahkeme tarafından yargılanarak idam edilen dönemin Başbakanı Adnan Menderes 'Yeter söz milletindir' anlayışıyla Türkiye'nin dönüşümle geçen 10 yılına 3 seçim zaferi sığdırdı.

GİRİŞ 17.09.2023 09:48 GÜNCELLEME 17.09.2023 11:03
Bu Habere 60 Yorum Yapılmış

Vatanın kurtuluşu için gösterdiği fedakarlık karşılığında Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından İstiklal Madalyası ile onurlandırılan Adnan Menderes'in idam sehpasında biten siyasi yolculuğuna ilişkin belgeler, demokrasi mücadelesine ışık tutuyor.

Adnan Menderes, 17 Eylül 1961'de idamıyla noktalanan süreçte 10 yıllık iktidarı boyunca üç seçim zaferi kazandı, Türkçe ezan zorunluluğunun kaldırılmasından Türkiye'nin NATO üyeliğine kadar ülkenin iç ve dış politikasına yön veren onlarca değişim hamlesine imza attı. Menderes hükümetleri, bu süreçte karşısına çıkan siyasi çalkantılara karşı da mücadele verdi.

Adnan Menderes kimdir? Adnan Menderes kimdir?

AA'nın, Adnan Menderes'in siyasi hayatındaki önemli dönüm noktalarını arşiv belgeleriyle ele aldığı 3 bölümden oluşan haber dosyasının ikinci bölümünde, Menderes iktidarında Arapça ezana yeniden dönüş, Türkiye'nin NATO üyeliği başta olmak üzere iç ve dış politikadaki kritik gelişmeler ve darbe sürecine giden yol belgeleriyle ele alındı.

Merhum Başbakan Adnan Menderes, "Yeter söz milletindir" anlayışıyla kurduğu Demokrat Parti iktidarında, halk tarafından kabul görmeyen çok sayıda politikaya son verdi.

"ARAPÇA EZAN OKUMA YASAĞINI" 18 YIL ARADAN SONRA KALDIRDI

Dini özgürlüklerle ilgili attığı adımlar kapsamında Menderes, 1932 yılından itibaren Diyanet İşleri Başkanlığının talimatıyla uygulanan "Arapça ezan okuma yasağını" 18 yıl aradan sonra kaldırdı.

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 16 Haziran 1950 tarihli oturumunda kabul edilen değişiklik, Anadolu Ajansına da aynı gün Başbakanlık'tan gelen bir yazıyla bildirildi. Yazıda, kanunun Cumhurbaşkanı tarafından tasdik edildiği, 17 Haziran 1950 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanacağı ve aynı gün yürürlüğe gireceği belirtildi. Öte yandan yazıda, 17 Haziran 1950 tarihinden itibaren ezanın ve kametin Arapça okunmasının serbest olduğunun Başbakanlıktan vilayetlere "telle tebliğ edildiği" vurgulandı.

- DIYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞININ MÜFTÜLÜKLERE DİNİ LİSANLA EZAN OKUMAYI BİLMEYEN MÜEZZIN OLUP OLMADIĞINI SORAN YAZI

Dönemin Diyanet İşleri Başkanı Ahmet Hamdi Akseki'nin imzasıyla 23 Haziran 1950'de bir müftülüğe gönderilen yazıda, "Ezan ve kameti din lisanı ile okumak yasağının ahiren B. Millet Meclisince kaldırılması hadisesinin vatandaşlar üzerinde husule getirdiği büyük ferahlık ve hoşnutluk, yurdun muhtelif bölgelerinden gelen yazılarda açıklanmaktadır." ifadelerine yer verildi.

Yazıda ayrıca müftülükten ezan ve kametin dini lisanla ne zamandan itibaren okunmaya başlandığının ve dini lisanla ezan okumayı bilmeyen müezzin olup olmadığının bildirilmesi istendi.

Menderes, İzmir İl Kongresi'nde yaptığı konuşmada konuyla ilgili şu ifadelere yer verdi:

"Şimdiye kadar baskı altında bulunan dinimizi baskıdan kurtardık. İnkılap softalarının yaygaralarına ehemmiyet vermeyerek ezanı Arapçalaştırdık. Mekteplerde din derslerini kabul ettik. Radyoda Kur'an okuttuk. Türkiye bir Müslüman devletidir ve Müslüman kalacaktır. Müslümanlığın bütün icapları yerine getirilecektir."

- MENDERES'IN KORE HAREKATIYLA İLGİLİ AMERIKAN ULUSLARARASI HABER AJANSI'NA VERDIĞI RÖPORTAJ

Menderes hükümeti tarafından, 25 Temmuz 1950'deki Bakanlar Kurulu toplantısında Kore'ye askeri bir kuvvet gönderilmesine karar verildi.

Türk askerinin Kore'deki başarısı Türkiye'nin NATO'ya üye olmasında etkili oldu.

Türkiye tarafından NATO'ya girmek için ilk başvuru 11 Mayıs 1950'de yapılırken, Adnan Menderes hükümeti döneminde ise Türkiye, 1952'de NATO'ya tam üye olarak kabul edildi.

Cumhuriyet Arşivinde bulunan belgeler arasında Başbakan Menderes'in, Kore harekatıyla ilgili Amerikan Uluslararası Haber Ajansı Avrupa Genel Müdürü Kingsbury Smith'in sorularına verdiği yanıtlar da yer alıyor.

Menderes mülakatta, nereden gelirse gelsin tecavüze uğramış herhangi bir memleketin yardım talebine icabetin, bütün üye devletlerin vazifesi olduğunu vurgulayarak, "Diğer yandan, şartın derpiş ettiği veçhile, dünya emniyetini ve barışı korumakla mükellef bir milletler arası askeri teşkilatın bir an evvel kurulmasındaki zaruret bu hadise ile de belirmiş bulunduğundan, bu konunun ciddiyetle ele alınması hususunun daha fazla geciktirilmesi caiz olmayacağı düşüncesindeyiz." ifadelerine yer verdi.

- HALKEVLERININ KAPATILMASI

Demokrat Parti milletvekilleri, halkevlerinin CHP'nin bir yan kuruluşu gibi çalıştığını savunuyordu.

Adnan Menderes, 12 Aralık 1950 günü partisinin meclis grubunda yaptığı konuşmada, "Halkevleri denilen müessese bugün toplumsal yapımızda bir diken gibi, bir yabancı cisim gibi önemsiz bir şeydir. Toplumsal, siyasal bir işlevi kalmamış, kapılarına zincir vurulmuştur." ifadelerini kullandı.

Halkevleri, CHP'nin itirazlarına rağmen 1951 yılında kapatıldı, köy enstitüleri ise öğretmen okullarına dönüştürüldü.

Halkevlerinin kapatılması konusu, DP'liler ile CHP'liler arasında en çok tartışılan konulardan biri oldu.

- MENDERES'İN EKONOMİK KALKINMA ATILIMLARI

Devletin ekonomik hayata müdahalesini yoğun bir şekilde eleştiren Menderes, iktidara geldiği ilk günden itibaren ekonomide liberal bir politika izledi. Menderes'in gerçekleştirdiği politikalarla ekonomide kalkınma dönemine giren Türkiye'de, serbest piyasa ekonomisine geçişe hız verildi.

İthalata getirilen kısıtlamaları kaldıran Menderes hükümeti tarafından kredi faizleri düşürülerek özel sektörün daha fazla kredi kullanımı teşvik edildi. Gelen kredilerin özellikle tarım alanında kullanılması önerilirken tarımda makineleşme çalışmaları başladı.

Yabancı sermaye girişini teşvik etmek amacıyla yasal mevzuat hazırlanarak KİT'lerin özel sektöre devri öngörüldü.

Marshall Planı'nın da katkısıyla ülkede yeni sanayi tesisleri kuruldu. 1954 yılında Türkiye Vakıflar Bankası kuruldu. Bu dönemde Türkiye'nin gayrisafi milli hasılası yılda ortalama yüzde 9 büyüdü.

- 1954 GENEL SEÇİMLERİNDE İKİNCİ BÜYÜK ZAFER

2 Mayıs 1954'te yapılan genel seçimlere katılım, hiçbir kanuni zorlama olmamasına rağmen yüzde 88,63 gibi oldukça yüksek bir oranda gerçekleşti.

Demokrat Parti, yüzde 58 oy oranıyla, Meclis'teki milletvekili sandalyelerinin yüzde 93'ünü kazandı.

- DARBENIN AYAK SESLERİ "6-7 EYLÜL OLAYLARI"

Demokrat Parti'nin 1954'te kazandığı bu seçim zaferinin ardından, Kıbrıs'ta yaşanan sorunlar tüm ağırlığıyla hissedilmeye başlandı.

Kıbrıs konusunun müzakere edilmesi için 29 Ağustos 1955'te gerçekleştirilen Londra Konferansı'ndan, Türkiye'de yaşanan "6-7 Eylül Olayları" nedeniyle bir sonuç alınamadı.

"Atatürk'ün evinin bombalandığına" ilişkin bir haberle başlayan "6-7 Eylül Olayları", sıkıyönetim ilan edilerek ancak bastırılabildi.

Adnan Menderes'in yalan haber ve provokasyonlara karşı uyarı yaptığı o sözleri;

Cumhuriyet arşivinde bulunan belgeler arasında, dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar'ın imzasıyla yayınlanan sıkıyönetim kararnamesi de yer alıyor.

Kararnamede şu ifadelere yer veriliyor:

"Kıbrıs meselesini ve Selanik'te Atatürk'ün doğduğu eve ve Konsoloshanemize karşı vuku bulan tecavüzü vesile ittihaz ederek vatandaşları tahrik ve memleketin yüksek menfaatlerine aykırı olarak hükümet kuvvetlerine karşı koymak suretiyle girişilen toplu hareketlerin amme huzur ve asayişini ihlal edecek istidat göstermesi muvacehesinde, Teşkilatı Esasiye Kanununun 86. maddesi hükmüne tevfikan İstanbul, İzmir ve Ankara vilayetlerinde Örfi İdare İlanı, İcra Vekilleri Heyetinin 7.9.1955 tarihli toplantısında kararlaştırılmıştır."

Olaylar bastırılana kadar İstanbul'da Rumlara ait çok sayıda kilise, okul, iş yeri yakıldı, yağmalandı. Binlerce Rum, uzun yıllardır yaşadıkları topraklardan ayrılmak zorunda kaldı.

- 1957 GENEL SEÇİMLERİ

Demokrat Parti, 27 Ekim 1957'de yapılan genel seçimlerde yüzde 9,8'lik bir kayıpla yüzde 48,6 oy aldı.

Menderes, seçimlerin ardından parti içinde bir özeleştiriye giderek seçim sonuçlarını teşkilatın yeterince çalışmamasına, basında yer alan yalan haberlere bağladı.

- İNÖNÜ'NÜN "ŞARTLAR TAMAM OLDUĞUNDA İHTİLAL MEŞRU HAKTIR" SÖZÜ

18 Nisan 1960'ta TBMM'de "muhalefet ve basının faaliyetlerini incelemek" amacıyla Demokrat Partili 15 milletvekilinden oluşan Tahkikat Komisyonu kuruldu.

Bu komisyon nedeniyle CHP yöneticileri, Demokrat Partiyi diktatörlüğe gitme amacında olmakla suçladı.

CHP Genel Başkanı İsmet İnönü, "Şimdi arkadaşlar, şartlar tamam olduğu zaman milletler için ihtilal meşru bir haktır." şeklindeki sözünü, bu komisyonun kurulmasının hemen ardından dile getirdi.

Cevat Akşit: Adnan Menderes, "yalnızım" deyip hüngür hüngür ağladı;

"BİR BAŞBAKANIN BOĞAZINI SIKIYORSUN, BUNDAN ALA HÜRRİYET Mİ VAR"

Basında yer alan iddialar ve oluşturulan hava, büyük öğrenci olaylarının yaşanmasına neden oldu.

İlk büyük öğrenci gösterisi 19 Nisan 1960'ta Kızılay'da düzenlendi.

Öğrenciler, bu olayların ardından "555K" koduyla, 5 Mayıs'ta saat 05.00'te Kızılay Meydanı'nda toplandı. Adnan Menderes, kendisine karşı eylem yapılan yere giderek eylemcilerin arasına girdi. O sırada bir genç Menderes'in boğazını sıktı. "Ne istiyorsun?" diye sorduğu gençten "Hürriyet istiyorum" cevabını alan Menderes, "Bir başbakanın boğazını sıkıyorsun, bundan ala hürriyet mi var?" ifadelerini kullandı.

27 MAYIS 1960 ASKERİ DARBESİ

Türk Silahlı Kuvvetleri içindeki bazı general ve subayların oluşturduğu 38 kişilik Milli Birlik Komitesi, 27 Mayıs 1960'ta sabaha karşı yönetime el koydu.

Adnan Menderes, aynı gün yurt gezisi kapsamında bulunduğu Kütahya'da Albay Muhsin Batur tarafından gözaltına alınarak Ankara'ya götürüldü ve daha sonra diğer tutuklu Demokrat Parti üyeleriyle Yassıada'da hapsedildi.

Yassıada'daki yargılamalar, 14 Ekim 1960'ta başladı ve 15 Eylül 1961'de karara bağlandı. Yargılamalar sonucunda Adnan Menderes 17 Eylül 1961'de Yassıada'da idam edildi.

"Yeter söz milletindir." diyerek çıktığı siyaset yolunda güçlü Türkiye hayalini politikaları ve kalkınma atılımlarıyla gerçekleştirmeye çalışan Menderes, "demokrasi şehidi" olarak tarihine geçti.

"CEPHANE SANDIĞI"

İlyas ve Sema Topçu'nun kaleme aldığı "Adnan Menderes'in Yargılanması ve İdamı" çalışmasında yer alan İmralı Cezaevi Müdürü Ziyaettin Acarol'un anılarına göre Menderes'i idam eden cellatlar bile sarhoştu. Daha yargılama sürerken, Menderes'in idam edileceği İmralı Adası'nın Cezaevi Savcısı'na haber verilerek hazırlık talimatı verilmişti. Buna göre "Zeytin fidanı için çukur açıyoruz" denilerek mezar kazıldı, "Cephane için sandık" denilerek tabut yapıldı, "Kale direği" denilerek darağacı kuruldu.

1990 KANUNU İLE İADE-İ İTİBAR

TBMM tarafından 11 Nisan 1990'da kabul edilen bir kanunla Adnan Menderes ve onunla birlikte idam edilen arkadaşlarının itibarları iade edildi.

Aynı kanun uyarınca Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu'nun naaşı, 17 Eylül 1990'da İmralı'dan alınarak devlet töreniyle İstanbul Vatan Caddesi'nde yaptırılan anıt mezara taşındı.

KAYNAK: AA
Ramazan Yıldız Haber7.com - Haber Şefi
Haber 7 - Ramazan Yıldız

Editör Hakkında

1981 yılında Isparta'da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Afyonkarahisar'da, lisansını İstanbul Bilgi Üniversitesi'nde, yüksek lisansını Bahçeşehir Üniversitesi'nde tamamladı. Üniversitenin ardından bir süre özel sektörde araştırmacı, daha sonra İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) farklı iştiraklerinde İngilizce öğretmeni, sosyolog ve idareci olarak çalıştı. İnternet haberciliğine ilk adımını 2015 yılında Türk Medya’da attı. 2020’de Haber7’de gece editörlüğüne başladı. Halen Haber7.com’da haber şefi olarak görev yapmaktadır.
YORUMLAR 60
  • Dede 1 yıl önce Şikayet Et
    Menderes'i cuntacılar değil CHP astı.
    Cevapla
  • kamil 1 yıl önce Şikayet Et
    O yıllarda ingiliz ve amerikan işgali oldukça etkindi. İçerdeki sabeteist ermeni rum yahudi ile yönetimi ele geçirdiler. Bir avuç zavallı Türk de uşaklık etti.
    Cevapla
  • VATANSEVER 1 yıl önce Şikayet Et
    O dönemi tüm gerçekleri ile tarafsız inceleyin ne Menderes nede onu asanlar masum değil ve hepsi abd nin güdümündedir.
    Cevapla
  • Canacan 1 yıl önce Şikayet Et
    Dünya aya uzaya giderken biz başbakan astık. Ülkenin ilerlemesi üretim kimin umrunda idiki hala öyle sihadan togg dan şehir hastanesi havalimanından rahatsiz bir kesim hala var. RTE dünya markası.anca bu kadar olur sabir
    Cevapla
  • Vatandas 1 yıl önce Şikayet Et
    Uçak fabrikası i neden kapatıldı onun döneminde kapatıldı.
    Cevapla
Daha fazla yorum görüntüle
DİĞER HABERLER
Emeklide 4 aylık zam farkı belli oldu! Memurda ilk defa fark oluştu! İşte yeni maaşlar
Kassam Tugayları duyurdu: İsrail askerlerini hedef aldık, ölü ve yaralılar var