Prof. Halil İnalcık'tan Papa'ya ders

Rengin Ege'nin haberi

Osmanlı tarihi konusunda dünyanın sayılı isimlerinden Prof. Dr. Halil İnalcık, dün Yapı Kredi Kültür Merkezi'nde bir söyleşi yaptı.

Doğru tarih, belgelere dayanır. Belgeler geçmişi olabildiğince doğru şekilde ortaya koyar. Yegâne aynamız belgeler olmalı. Ancak onlar bize tablonun tüm parçalarını gösterir. Medyada birtakım yazarlar tarih konularını bir heyecan kaynağı yapmak için sansasyonel şeyleri öne çıkarıyor. 'Gemiler aslında kaydırılmadı. Vahdettin vatan haini mi?' gibi... Bu yaklaşımdan çok rahatsızım. Bu kimseler beni düzeltmeye bile kalkıyor.' Bu sözler, 90 yaşındaki duayen tarihçi Halil İnalcık'a ait. Ömrünü tarihe, özellikle de Osmanlı tarihine ve tarihteki yanlışları belgelerle düzeltmeye adayan Prof. Dr. İnalcık, dün hem Osmanlı'ya dair pek çok mesele, hem de Türkiye gündemindeki sorunlar üzerine bir sohbet gerçekleştirdi. Yapı Kredi Kültür Merkezi'nde yapılan 'Onlar tarihçi ise ben değilim!' başlıklı söyleşide İnalcık, tarihin günlük siyasi meselelere alet edilmesinden duyduğu üzüntüyü dile getirdi. Merak duygusunun peşinde, Bursa ve kadı sicilleri gibi unutulmuş pek çok belgeyi tarihe kazandıran İnalcık, tarih sahnesindeki iddiaların bazılarının milli birliğimizi, devletimizi, kültürümüzü aşağılayıcı nitelikte olduğunu söyledi.

'Patriki padişah tayin ederdi'

'Tarihçilerin yanlış bilinenleri düzeltmesi gerekir; ama kimimiz medyaya alet oluyoruz. Tarih kötüye kullanılıyor.' diyen İnalcık, kendi sorduğu 'Nasıl mı?' sorusunu şöyle cevaplıyor: 'Tarih toplumların çözemediği pek çok meseleye cevap vermekle yükümlü; Kıbrıs, Ermeni meseleleri gibi. Ama tarih bir aynadır ve her devirde başka bir yönden tutulur. Bunun önüne geçemeyiz. Tarih, siyasi propaganda aracı olarak kullanılıyor.' Bu girizgâhtan sonra İnalcık, ABD ve Avrupa'daki Ermeni ve Yunan diasporaları konusuna geliyor. Her türlü sorunun temelinde tarihî haklar meselesinin yattığını söyleyen İnalcık, İsrail'in, '2000 sene önce Filistin topraklarında biz vardık.' demesini örnek gösteriyor. 'Mescid-i Aksa'yı yıkalım, 2000 sene evvelki eserleri çıkaralım' diyorlar. Doğru tarih hangisi o zaman?' sorusuna ise İnalcık'ın cevabı, 'Belgelere dayanan... Belgeler geçmişi olabildiğince doğru şekilde ortaya koyar.' şeklinde oluyor.

Günümüz Türkiyesi'ndeki tarihçilerin pek çoğunun hocası olan İnalcık, konuşmasında güncel konulardan örnek verirken 'ekümenik patriklik' konusuna değinmeden edemiyor. 'Bartholomeus'un birtakım iddiaları var; 'İstanbul, Ortodoks dünyanın merkezidir gibi'. İstanbul'u Türkiye'nin bir vilayeti değil, Ortadoks dünyanın merkezi sayıyor. 'Patriklik, Ekümeniklik 14 asırdır kesintisiz devam ediyor' diyor. 'Türk hakimiyeti bir değişiklik getirmedi, ben böyle bir geleneği temsil ediyorum' diyor.' şeklinde konuşan Halil İnalcık, bu iddiaların doğru olmadığını söylüyor. İnalcık Hoca, bu iddiaların, tarihî belgeleri ve Lozan'ı hiçe saymak olduğunu belirtiyor. 'Çünkü' diyor; 'İstanbul'un fethiyle Bizans ve ona bağlı bütün müesseseler hükümsüz kaldı. Bir devlet battı, bütün müesseseleri de onunla birlikte hükümsüzleşti. Fatih, fetihten bir sene sonra patriklik makamını tashih etmiş. Fatih, akıllıca bir politikayla halkın bir patriğe ihtiyaç duyduğuna karar vererek bir berat ile Ocak 1454'te Scolaris'i patrik tahsis etti. Kesintisiz bir devamlılık söz konusu değil. Padişah, patriği beratla tayin eder ve ancak ondan sonra patrik söz sahibi olur. Padişah patriğin yanına bir devlet memuru da verir ki kiliselerden vergileri düzenli toplayabilsin. Yani patriğin otoritesi padişaha tabi.' diyor. İnalcık'ın verdiği bilgilere göre Fatih, Scolaris'i Batı'nın politikalarına karşı olduğu için tercih etmiş. Ayrıca seçilen patrik sadece Osmanlı ülkesindeki Ortodoksların dinî lideri oluyordu, yani ekümenlik söz konusu değildi. Ortodoks halkın, 19. yüzyıla kadar hayatını çok rahat sürdürdüğünü söyleyen Prof. Dr. İnalcık, Lozan'da da patrikle ilgili koşulların belirlendiğine dikkat çekiyor: 'Türk tebasından olması, Türkiye'deki Ortodoks halkın dinî işlerini görmesi gibi. Lozan'da Batı çok şey kaybetti. Bu kaybettiklerini de dostluk zamanlarında geri kazanmaya çalıştı. Devlet, ABD ve Yunan hükümetiyle dostluk zamanlarında verdiği tavizlerin bedelini ödüyor şimdi. Yunan hükümetiyle sözde dostluk pahalıya patlıyor işte. Son patriğin iddiaları devlet içinde devletçilik.'

Halil İnalcık Hoca, bugün karşılaştığımız problemlerin çoğunun tarihi koşullara göre algılamaktan kaynaklandığını söylüyor: 'İhmaller, tavizler bizi nereye getirdi. AB, siz Avrupa Birliği deyin, ben 'Allahın Belası'nı tercih ediyorum; yalnız Yunan iddialarının değil Ermeni iddialarının da maşası. Patriklik ve ekümenlik iddialarında da aynı oyun oynanıyor. AB'ye girelim, ümitliyiz, iyi niyetliyiz falan filan; ama bunları yapacağız derken de 1923 Lozan'ı unutmayalım.'

Prof. Dr. Halil İnalcık, konuşurken Prof. Dr. Ahmet Akgündüz'ün 'Bilinmeyen Osmanlı' kitabına da gönderme yapıyor. Akgündüz'ün 'Osmanlı'da sadece şeriat hukuku var. Devlet hukuku yok.' dediğini aktaran İnalcık, 'Halbuki biz Fatih Kanunnamesi'ni biliyoruz.' diyor; '16. yüzyıla kadar fermanlara bağlı, örf ve âdetlere bağlı kanunlar vardı. Daha sonra müftüler etkili olmaya başladı. Fatih Kanunnamesi'nde sadece ceza meselelerinde İslam fıkhı söz konusu. 'Bilinmeyen Osmanlı' çok popüler bir kitap; ama Akgündüz Osmanlı tarihini İslam tarihî olarak algılıyor. 'Bütün Osmanlı kanunları şeriattan çıkmıştır' algısı doğru değil.'

(Zaman)