Avrupa'daki Türk etkisinin mimarı: Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi
Avrupa'daki Türk esintileri tarihte pek çok eserin ortaya çıkmasına sebep oldu. Mozart'ın Türk Marşı'ndan , Van Mour'un Türk temalı tablolarına yansıyan Alla Turca esintileri 1700'lerden günümze kadar gelen ölümsüz bir modanın mimarı olan Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi, Avrupa'yı Türklerle ve Türk esintileriyle tanıştıran isim oldu.
Batı'nın Doğu hayranlığı altındaki hayranlık oryantalizm ile hep karıştırılsa da Alla Turca denilen Türk ve Doğu kültürlerine duyulan merak, büyük bir hayranlığı ortaya çıkardı. 1720 yılında Yirmisekiz Çelebi Mehmed'in fevkalade elçi sıfatıyla Paris'e gönderilmesi sonrasında başlayan bu hayranlık, 300 yıllık bir modanın da başlangıcı oldu.
Yirmisekiz Çelebi Mehmed üzerinden Türk dünyasıyla ve Doğu kültürüyle tanışan Avrupa, yeni bir rönesans yaşamışcasına ölümsüz eserleri kazanmaya başlıyor.
EN ÖNEMLİ ESERLERDEKİ TÜRK İMZASI
Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi'nin bu seyahati, Avrupa'da bir "Türk modası"nın (All Turca) ortaya çıkmasına yol açtı. Mimariden müziğe, musikiden resme kadar bir çok alana etkili olan bu akım, zamanın en kuvvetli sanat akımlarından biri oldu. Döneminin en kuvvetlisi denmesinin sebebiyse günümüzde başyapıt olarak bilinen ve usta sanatçıların yaptığı eserlerin her birinde Türk imzasının bulunuyor oluşu.
Mehmed Efendi'nin ziyareti Avrupa'da öyle bir etki bıraktı ki, ölümünden sonra bile Avrupa'da Türk rüzgarı esmeye devam etti. Örneğin Mozart'ın "Saraydan Kız Kaçırma", "Türk Marşı" ve "alla Turque" eserleri, Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi'nin Paris ziyaretinin ardından geçen yarım asırlık bir süre sonrasında bestelendi.
GRAVÜRLERDE TÜRK ESİNTİLERİ
Çelebi Mehmed Efendi ile sefâret heyeti aynı zamanda Fransız ressamlarla gravür sanatkârlarının da sürekli ilgi konusu oldu. Bir zaman geldi ki, XVIII. asrın en meşhur Fransız artistleri birer Türk ressamı olup çıktı.
Ömrünün 30 senesini İstanbul’da geçirmiş ressam Van Mour’un (1671-37) oryantal sahneler çizmiş olması tabiîdir. Ama hayatında Şark’a ayak basmamış ressamların eserlerindeki Türk temaları şaşırtıcıdır. Fransa'nın ünlü ressamlarından Avel'in, J.M Moreau'nun, Charles Parrocel ve P.J. Petrrot'un gerek kapalı, gerekse açık mekanlarda Osmanlı sefâret heyetini tasvir eden tablo, gravür ve halı desenleri hâlen Paris'te Versailles Sarayı ile Paris Millî Mobilya Müzesi ve Mobilier National Gobelins Müzesi'nde sergilenmektedir.
AVRUPA'NIN HAYRANLIĞI
A la Turque modası Avrupa üzerinde öyle bir etki bıraktı ki, günlük yaşantıya ve hatta masallarına kadar yansıyan izler bıraktı peşinde. Mehmed Efendi'nin yurda dönüşünün sonrasında bile silinmeyen izler, hayranlık olarak devam etti. Turquerie, Turkomanie, Alla Turca gibi isimlerle anılan Batı’nın Doğu hayranlığı her alana yansıdı
İstanbul’daki Fransız aileleri, memleketlerine dönüşlerinde, Şark üslubunda bazı eşyalar getirip; krala takdim ettiler. Bazıları ise ağır kumaşlar, nakışlı kıyafetlerle Parislilerin gözlerini kamaştırdı; bunlarla tablolara poz verdiler
AVRUPA EDEBİYATINDA TÜRKLER
Edebiyat, resim, sahne sanatları ve dekorasyon gibi sahalarda Türk temaları rağbet gördü. Bilhassa Türk karakterlerinin yer aldığı romanlar, bale ve operalara çok rastlanmaya başladı. Türk kıyafetiyle portre yaptırmak âdet oldu.Dönemin ünlü oyun yazarı Moliere, “Le Bourgeois Gentilhomme” adlı oyununa Türk töreni eklemiş, sahnelenen bu temsilde Türk kıyafetinde oyuncular yer almıştır.
Fransız diplomat Herbette bu devri tasvir ederken, ‘Paris âdeta İstanbul mahallelerinden biri hâline geldi’ der. Avrupa hayatındaki Türk tesiri, önceleri çekinme, sonra merak, sonra taklit ve nihayet Oryantalizmin doğuşu şeklinde devam etmiştir.
