Akdamar'a tartışmalı açılış

Utku Çakırözer, Yıldız Yazıcıoğlu'nun haberi

Van'daki tarihi Akdamar Kilisesi'nin açılışına katılacak olan Ermenistan heyeti, Türkiye-Ermenistan sınırı kapalı olduğu için Gürcistan üzerinden 15 saatlik karayolu yolculuğuyla Van'a ulaşacak. Tepesine haç ve çan konulmadan 'müze' statüsüyle açılacak olan kilise için düzenlenecek törene Ermenistan Kültür Bakanı Hasmik Pogosyan ile Ermenilerin dini lideri Katolikos 2. Karekin de katılmayacak.
Kültür ve Turizm Bakanı Atilla Koç'un davet ettiği Pogosyan, Beyaz Rusya'daki 'Ermeni Günleri'ni gerekçe göstererek daveti reddetti ve açılışa yardımcısı Gagit Gürcyan'ı göndereceğini bildirdi.

Ulaşım tartışıldı

Gürcyan'ın başkanlık edeceği mimar ve tarihçilerden oluşan 10 kişilik uzmanlar grubu ile beş gazetecinin yer alacağı Ermenistan heyeti, Türkiye-Ermenistan sınırı kapalı olduğu için Gürcistan üzerinden Türkiye'ye giriş yapacak. Ermeni heyetinin törenden bir gün önce 28 Mart akşamı Van'a ulaşması bekleniyor.

Ermeni heyetinin Van'a nasıl ulaşacağı konusu bir süre önce Dışişleri Bakanlığı'nda Genelkurmay Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ile Van Valiliği yetkililerinin katılımıyla yapılan toplantıda tartışılmıştı.

Genelkurmay'ın görüşü

Toplantıda Genelkurmay'ın askeri bölge statüsündeki sınırın açılmaması yönündeki görüşü benimsendi. Erivan-Van uçuşuna izin verilmesi gündeme gelmiş, Dışişleri, bir karar alınmadığını, çalışmaların sürdüğünü bildirmişti.

Türkiye tutumunu değiştirmeyince Ermeni heyetinin Erivan-İstanbul uçuşunda tek gün olan pazartesi gelmek yerine törenden bir gün önce çarşamba günü karayoluyla gelmeyi tercih ettiği öğrenildi.

Dünya Ermenilerinin ruhani lideri sayılan Ermeni Patriği Katolikos 2. Karekin de Türkiye'nin Tiflis Büyükelçiliği üzerinden kendisine iletilen davetiyeye olumsuz yanıt verdi.

Haç rahatsızlığı

Karekin'in kilisenin tepesine haç konmaması ve davetin Van Valiliği'nce yapılmasından rahatsız olduğu öne sürüldü. Ermeni Patrikhanesi kaynakları da törene ABD Patriği Hajak Barsamyan'ın katılacağını bildirdi.

Ermeni Patriği Mesrob II de, 'Tepesinde haç olmayan kilise olur mu? Açılışta ayin de yapılmayacak. Eğer bir din adamı olarak benim orada rolüm olmayacaksa açılışa gitmem de anlamsız. Başbakan'dan haç takılmasını ve bölgede yılda bir kez uluslararası festival yapılmasına izin verilmesini rica ettim. Cevap gelmedi' açıklamasını yapmıştı.

Dışişleri yetkilileri, 'Ermenistan açık yakalama gayretinde. Organizasyon valiliğe ait olduğu için davet de onlara ait. Katolikos'a Türkiye'nin devlet geleneklerine uygun biçimde çağrı yapıldı' değerlendirmesini yaptı. Dışişleri kaynakları, Türkiye'nin yapıcı olduğunu şöyle anlattı: 'Restorasyonda Patrikhane'nin görüşü alındı. Patriğin isteği üzerine açılış marta çekildi. Davetliler Patrik'in tavsiyesine göre oluşturuldu. TRT canlı yayın yapacak. Van'a gelenler için bir otel ayrıldı.'

Davet müze açılışı diye

'Ermeni Patrikliği'ne bağlı düzenli ayin yapılacak bir kilise' olmayacağı için tarihi kilise, müze statüsünde tutulacak ve Akdamar Adası içinde halka açık bir ziyaret mekânı olacak.

Bakan Atilla Koç'un Ermenistan Kültür Bakanı Pogosyan'a gönderdiği davetiyede, 'Akdamar Kilisesi'nin tarihi eser niteliğinde müze olarak açılış törenine davetlisiniz' ifadesi kullanılırken, Van Valiliği'nin gönderdiği davetiyelerde de 'Akdamar Kilisesi Müzesi' ifadesi yer aldı.

Ermeni cemaati temsilcileri, Koç'a gönderdikleri mektupta, kilisenin 'Ahtamar Surp Haç Kilisesi' olan orijinal ismiyle anılması ve kiliseye haç ve çan konulması talebini iletmişlerdi.

Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürü Orhan Düzgün, kilisenin eski fotoğraflarıyla mimari tarihi üzerine yaptırdıkları inceleme sonucunda orijinal yapıda haç olup olmadığının ortaya çıkacağını söyledi.
Düzgün, 'Bu inceleme açılışa yetişemeyecek. Orijinalinde haç olduğu uzmanlarca belirtilirse Koruma Bölge Kurulu'nun onayıyla kiliseye haç konulur' dedi.

'Türkiye teşvik etmiyor'

Türk-Ermeni İş Geliştirme Konseyi Başkanı Kaan Soyak, Türkiye'nin açılış töreni konusunda bugüne kadar izlediği tutumun Ermenilerin törene katılımını teşvik etmediğini belirterek, Ermeniler üzerinde etki sağlanabilmesi için hükümete ilettiği önerileri şöyle sıraladı:

'Akdamar tüm Ermenilerin ölmeden görmek istedikleri bir yer. Ermenistan halkının kolay katılımı için ya sınır 1-2 günlüğüne açılmalı ya da Erivan-Van uçuşuna izin verilmeliydi. Dini liderlere özel davetiye gönderilmeliydi. Kilisenin tepesine haç konulmaması yanlış.' Soyak, 'Bu şekilde Ermenistan, diaspora ve ABD üzerinde arzulanan etki yaratılamaz. Böyle açmaktansa töreni ertelemek daha faydalı olabilir' dedi.