'Geleneksel tasavvuf geride kaldı'

Türk Edebiyatının usta kalemlerinden Sadık Yalsızuçanlar'ın son romanı ANKA, Büyük İslam Mutasavvıfı Niyazi Mısri'yi günümüzde gezdiren kurgusu ve her zamanki övgüye mazhar üslubuyla okuyanı mest ediyor. Her okuyanın 'çok etkilendim' dediği çalışmanın mimarıyla, kitap üzerine söyleştik:

 

Niyazi Mısri, bizim bilgelik geleneğimizin en değerli halkalarındandır. Halveti geleneğine mensup bir alim, bilge ve şairdir. Yunus tarzı aşıkane şiir geleneğini yeniden inşa etmiştir. O dönemde yani onyedinci yüzyıl Osmanlı coğrafyasında yaşamış, iktidar ilişkilerine girmemiş, ama iktidara yakın diğer kutuplarla arasında belirli bir gerilim olan, bir iç şiddete sahip, Wıttgensteın’ın, ‘insan filozoflardan daha çılgın olmalı ki çözebilsin onların sorunlarını’ önermesini haklı kılan bir yapıya, bir kişiliğe sahip, son derece zengin bir kişiliği ve iç dünyası olan insanlardan. Tabi, o dönemin şartları içinden bakıldığında ve manevi alemin kendi iç yasaları içerisinden okunduğunda bir çekişmenin orta yerinde bulunuyor. Sarayla ve sarayda olan, saraya yakın olan alimlerle arası iyi değil. Onlarla ilke düzeyinde bir çatışma yaşıyor. İktidar ilişkilerine kurban ediliyor ve Limni’ye sürülüyor. Anılarından öğrendiğimiz kadarıyla Kadızadelerle, Karabaş Veli ile arasında bir çekişme, bir çatışma var.

 

 

Bizler bu alemin gözüyle öte alemlerde, manevi alemlerde neler olup bittiğini göremeyiz. Bu meseleler, bunların ehli tarafından bilinir ve konuşulur. Biz, bizim algımıza seslenen ve nesnel bir anlatım alanına taşmış kısmıyla ilgileniyoruz. Üçler, dörtler, yediler, kırklar, bunlar, bu dünyanın algılarıyla, bilgileriyle bilinebilecek, anlaşılabilecek şeyler değil.

 

 

Anka’da görsel bir nitelik olduğunu okuyanlar söylüyor. Benim anlatım tarzımda böyle bir şey var öteden beri. Babam sinema işletmecisi olduğundan çocukluğumdan beri çok film seyrettim. Dilime bu sirayet etmiş. Niyazi Mısri’nin yaşamını anlatırken ben de okuduğum, dinlediğim ve hayal ettiğim malzemeyi görsel bir şekilde düşündüm ve yazdım sanırım. Birbirini tamamlayan farklı parçalar, sekanslar şeklinde yazdım. Dolayısıyla bir film hikayesine benziyor.

 

 

 

Bizler, modern zamanlarda gelenekle bağı kopmuş bahtsız insanlarız. Muazzam bir irfan geleneğimiz vardı, bir birikimin içinden geliyoruz. Ama, kutsalla bağlarımız zayıfladı. Daha maddeci, dünyevi bir yere doğru geldik. Bu kopuş sürecinde, bizim yeniden kutsalla, manevi olanla bağlarımızın kurulması için mesela Menzil bir imkandır. Başka yollar da var. Mehmet’in yolu oraya da uğramakla birlikte farklı yerlerden de besleniyor. Tabii ki bir ihsan, bir bağıştır bütün bunlar. Çölde karşımıza çıkan birer pınardır.

 

 

Celal, cem düzeyidir. Celal cemali de içerir. Burası, Yunus’un, ‘yetmişiki millete bir nazarla bakmayan/şer’ile evliya ise de hakikatte asidir’i söylediği yerdir. Burası birleme düzeyidir. Birlik düzeyidir. Celal ve cemalin aynı olduğu, tekliğin olduğu bir makam. Mısri gibi insanlar, tevhitten bakar. Onlar her şeyi tevhid etmek üzere gelmiştir.

 

 

Mehmet’in acıları beni de çok üzdü, yordu. Ben öteden beri örselenmiş kadınların hikayelerini yazıyordum. Cam Ve Elmas’ta, yaralanmış bir erkeğin ve dolayısıyla kadının hikayesi de vardı. Anka’da da benzer bir acıyı anlatmaya çalıştım. Hepimizin böylesi acıları, yaraları var. Tabi yazarken bir ruh göçü yaşadığım için çok yoruluyorum. Sabırsızlık da var tabi. Daha çok öykü yazdığım için, bir anda yazıp bitirmek istiyorum. Uzun süre taşıyamıyorum hikayeyi.

 

 

Geleneksel tasavvuf geride kaldı. Eski formlar, eski kalıplar yok artık. Modernleşen yaşam içinde bilgece yaşamak çok güç. Kendimizi korumak, tasavvufun geleneksel yollarını bu yeni hayat içinde farklı biçimde yaşamak durumundayız. Tasavvuf ile mistisizmi, metafiziği de karıştırmamak lazım. Bunlar farklı şeyler. Bizim modernleşme anlayışımız, daha çok Batılaşma olduğu için tasavvuf geleneğinde de bunun sonuçları beliriyor. Dolayısıyla başka başka yolları, yöntemleri tasavvufa taşımaya çalışıyoruz, karıştırıyoruz.

 

 

 

Bu yolun, bilgeliğin içinden gelen insanların dünyayla, iktidarla başı hoş değildir. Dünya onlara küstürülür, zindan edilir. Bu her dönemde böyle olmuştur. Özellikle mizaçları da gerilimli ise çok üzülmüşlerdir. Osmanlı’nın bazı dönemlerinde dergah ehlinin huzur ve rahat içinde yaşadığı söylenebilir ama o en sakin dönemlerde bile gerçek dervişler acı çekmişlerdir.

 

 

Mısri, kendisini anka diye niteliyor.

‘İsmimizdir söylenen manada anka olmuşuz…’

Veya,

‘biz ol kaf-ı suret içre anka olmuşuz…’ diyor.

Kendini hakikat göğünün ankası, o dağda oturan, kafdağındaki anka olarak niteliyor.

Bilgelikte erişilmez, en üstün düzeyde biri o.

 

Bunun bir formülü, reçetesi olduğunu sanmıyorum. Bizler istiğfar lifleriyle dokunmuş günahkarlar olarak kendimizi korumak için samimiyetimizi yitirmemeliyiz. Başkaca yapacak bir şey yok.

 

 

 

Doğrusunu isterseniz ben planlar yaparak yazmıyorum. Zuhurata tabi oluyorum. Karşıma ne çıkarsa, içime ne doğarsa onu anlatmaya çalışıyorum.

 

 

Getirilmesi düşünülmüyor ama Limni’deki türbesi onarılacak ve ziyaretçilere açılacak sanırım. Malatya’da da bir makam yapılması düşünülüyor. Malatya’daki bazı dostlar candan ilgileniyorlar.

 

 

 

Bizim hikayelerimiz efsanedir, masaldır. Masal, meselden bozma bir kelime. Mesel, misil’den geliyor, örnek demek. Asıl yaşamın bir örneği. Dünya, asıl dünyanın bir örneği. Bizim hikayelerimiz ise, büyük hikayenin, hakikat’in bir parçası, o parçanın bir örneği.

 

 

Tabi sinema daha kısa sürede ve farklı bir etki alanına sahip, daha yaygınlaştırıcı bir işlev görüyor. Bu anlamda edebiyat eserlerinin sinemaya uyarlanmasını bendeniz çok olumlu karşılıyorum. Dediğinize de katılıyorum.

 

 

Kendimiz bizatihi aynayız. Alem dediğiniz kendi aleminizdir. Nefsini bilen Rabbini bilir denmiştir. Yani bir ayna olarak sizde hakikat ne kadar tecelli ediyorsa, aynanız temiz, saf ise, o oranda hakikatle ilişkiniz var demektir. Kendimiz ayna olduğumuzdan başkaları bizde görünecek, biz, başka aynalardan kendimize bakacak, seyredeceğiz.

 

 

Dün bugündedir, bugün geleceği de içerir. Bizim iç dünyamız geçmişi de geleceği de kuşatır. Yazarken belirli bir kurgu yapmıyorum. Dediğim gibi içimden geldiği gibi yazıyorum.