Derin devlet uyanmak için çözüm sürecini bekliyor

Zaman gazetesinden Bünyamin Köseli, Türkiye Komünist Partisi (TKP) eski Genel Sekreteri ve köşe yazarı Nabi Yağcı, uzun süredir İzmir Foça'da, gözlerden uzak bir hayat yaşıyor. "Ergenekon bitmiştir diyemem ama derin yapılar kazansaydı 12 Eylül'den daha kanlı olurdu." ifadelerini kullanan Yağcı ile kişisel tarihi üzerine uzun bir söyleşi yaptı..


Tokat Niksar'da, dedenizden kalma koca bir konakta büyüyorsunuz. Babanız sizi kolunuzdan tutup camiye götürüyor zaman zaman. O günlerden geriye kalan neler var anılarınızda?

Dememden kalan konak ben küçükken virane bir haldeydi. Babam namaz kılıyordu ve camiye gidiyordu ama beni özgür düşünmeye iten de bir yanı vardı. Annemi çok küçük yaşlarda kaybetmiş.

Neyden ölmüştü anneniz?

Veremdi. Babayla büyümek benim için avantajlı olmuştu çünkü üzerimde baskı kurmazdı.

Kim bakıyordu size? Yemekleri, bulaşıkları, ev işlerini…

Büyük öncüde babam yapıyordu. Benim de müthiş bir özgüvenim vardı. Birilerine muhtaç olma duygusu hiç hissetmedim neredeyse. İlkokulda bile sinemaya giderdim.

Annesiz büyümek bir çocuğun ruhunu nasıl etkiler?  

Tabi psikologlar bu konuyla ilgili bin türlü şey söyleyebilir ama ben büyük bir yara hissetmedim. Çünkü annemi hiç tanımadım. Ablam mesela çok daha sarsılmış. Hayatı boyunca da o sarsıntıdan kurtulamadı. Ben ilkokulda ‘anne' sözcüğünü okuyamazdım. Etrafım anne sözcüğünü ben üzülmeyeyim diye kullandırmazdı. Tıkanıp kalırdım anne sözcüğünü okuyamazdım…

Babanız dini vecibeleri öğretti mi size?

Yedi yaşına kadar bildiklerini benimle paylaştı. Elimden tutup camiye götürüyordu. Ama yedi yaşından sonra bu konular pek konuşulmadı.

Siz sol ideolojiyle tanışınca mı ateist olmaya karar verdiniz?

Büyük ölçüde öyle diyebilirim. 1960'lı yıllardaki sol hareket, daha sonraki yıllardaki gibi dine çok keskin mesafeli değildi. Örneğin Türkiye İşçi Partisi içerisinde imamlar vardı. Demek ki gelinebiliyordu. Solcu olmak dine sırtını dönmek şeklinde algılanmıyordu o zamanlar.

Dine karşı kırılma noktasının miladı ne zamandı peki?

Bu, solun militanlaşmasıyla birlikte başladı. Sosyalistim o halde ateistim şeklinde kemikleşti. 1960'larda sonra… !960 öncesinde halka yakındık ve halkın dini inançlarıyla bir meselemiz olmazdı. Meselemiz özgürlük ve demokrasiydi. Bana göre genel olarak Marks'ın materyalizm konusundaki görüşlerinin yanlış anlaşılmasından-hatta Marksın hatalı vurgusunda- kaynaklanan dine karşı bir mesafe vardı. Bu dünyada da böyleydi. Geriye dönüp baktığımda materyalizmin bu kaba biçiminin çok zarar verdiğini düşünüyorum sosyalist harekete. Bu anlayış, hareketin halkla bütünleşmesini önledi. Halkın bir inancı var.

Türk sosyalizminin en büyük handikabı bu mudur?

En önemli handikaplarında biri budur. Din bir afyon gibi görülünce, İslam'ı öğrenmek, İslam'ın tarihini öğrenmek, İslam felsefesini öğrenmek sosyalist hareketin gündeminde olmadı hiç. Halkımızı tanımıyorduk. Halkını, o toprağın kültürünü tanımazsan o toprağın çocuklarını da tanımazsın. Dolayısıyla hem iletişim kurmakta hem de o toplumu değiştirmekte zorlanırsınız. Tanımadığın bir gerçekliği nasıl değiştirirsin? Bu bugünlerde yavaş yavaş değişiyor. Bugün İslam'a farklı bakılıyor. En son Öcalan'ın açıklamalarında da bu vardı. ‘İslam, bileştirici bir unsur.' dedi. Bundan böyle sol hareket bu kadim problemle cebelleşip çözmek zorundadır. Yani din ve İslam meselesiyle…      

Siz kendi yaratılış sorularınıza kendi içinizde nasıl cevaplar veriyorsunuz?

Felsefi bir derinliğiniz varsa maddeciliği kaba bir biçimde yani inanç ve inançsızlık ekseninde görmüyorsanız. Bugün evrenin yaratılışını düşündüğünüzde bunun adına Allah'ta diyebilirsiniz bir aşk ya da cazibe de diyebilirsiniz. Pozitivist bir şekilde bakarak bir enerji de diyebilirsiniz. Buradaki mesele tamamen inançla ilgili. İçinde yaşadığınız toplumu her şeyiyle duymak açısında dine karşı olan önyargı bir sorun. Sosyalist hareketin hiçbir dinle sorunu olmamalı.

Özellikle sizin kuşağınız çok kolay bir şekilde ateist olduklarını ifade edebiliyor. Sanki ‘ateistlik' tanımlaması, manasının önüne geçiyor, bir kimlik hüviyetine dönüşüyor…

Zaten bir şeyin sonuna ‘ist' ekliyorsanız onu ideoloji haline getiriyorsunuz demektir. Kendini Marksist olarak ifade etmenin arka planını sosyalistler öyle görüyorlardı. Ateist olmak bir kimlik tarifi gibiydi. Sosyalist, ateist olurdu. İnanmaz ve dine uzaktır. Bu, kolay bir kimlik tarifi ama çok yanıltıcı. Siz vicdan olarak inanırsınız ya da inanmazsınız ama bu neden sosyalist hareketin kimliğini belirlesin ki? Kişi pek çok kimliğe birlikte sahip olabilir. Bunların içerisinde ateist olmayı öne çıkarmak bence yanlıştır.    

Düşünüyorum da bende hiçbir zaman o kemikleşme olmadı. Ben dini bir problem olarak görmüyordum. Hiçbir yazımda dini problem olarak yazmadım. Özellikle Türkiye'de sosyalist hareketin dine karşı bakış açısı müthiş bir kırılmadır. Halktan kopuşun önemli nedenidir bence…

Anadolu'dan okumak için İstanbul'a gelen bir genç… Taşralılık sizi sıkıntıya soktu mu hiç?

Elbette tatbiki. Gençsiniz okumak için İstanbul'a geliyorsunuz. Liseyi abimin yanında Isparta'da okumuştum. Kendisi memur olduğu için onun yanında kalıyordum. İstanbul benim için müthiş cazibelerle doluydu. Gençlik içinde sosyete grupları vardı vardı. Onların içerisine girmek isterdim ama aynı zaman da çekinirdim. Kendilerine has konuşma jargonları vardı. Ben de bir parça kentli sayılırdım aslında. Tokat şivesini özlediğim zaman Tokatlı öğrencilerin kaldığı yurda gider konuşmalarını dinlerdim.

 Sizin ideolojinizi sorgulamanız hangi döneme denk geliyor?

Ben cezaevindeyken duvarlar yıkılmıştı. Ben bir yandan kendi özgürlüğüm için mücadele ederken biryandan da düşüncelerimin arkasında durmaya çalışıyorum. Ama mahkemede savunduğum düşünce de bir taraftan yıkılıyor. Salondan çıkıp koğuşuma gelince duvarların yıkılmaya başladığını duyuyorsunuz. Bu tam anlamıyla bir şoktu benim için ve kafamdaki sorulara cevap aramaya başladım ve bu arayış 30 yıldır sürüyor. İslam filozoflarını tanımıyorduk. Mesela Hegel ve Kant'ta Allah'tan söz ediyor ama bizde bir İslam filozofu Allahtan söz ediyorsa hemen uzak duruyorsun. Yine onlara bakmıyorsun? Ben İbn-i Haldun'dan çok şey öğrendim. İbn-i Haldun'la ilgili Marks'ın öncülü deniyor. Türkiye'de Marksizm'i anlatıyorsun ama İbn-i Haldun'u tanımıyorsun. Bu utanç vericiydi benim için, yüz kızartıcıydı.

Sol ideoloji özü itibariyle değişime açık olması gerekirken Türkiye'de muhafazakâr bir yapıya bürünüyor, değişime kafa tutuyor. Böyle bir anlayış dünyaya yeni ne sunabilir?

Tabi bir şey katabilmesi için kendisini değiştirmesi, değişimi görmesi gerek. Bunu yapmazsa bir şey katamaz. Devletçi ekonomiyi savunuyorsa bugün küresel kapitalizm ekonomisine ne verebilirsin. Üretim tarzı değişmiş sanayi değişmiş… Tarihsel bir misyon eda eden işçi sınıfı yok. Sen bunu da veremezsen. Kendi toplumunu göremiyorsan insanlığa ne verebilirsiniz ki…

Kişiler mi önce kendi iç değişimini yaşamalı?

Tabi o meşhur laftır. Dünyayı değiştirmeden önce kendini değiştir… Ama bu karşılıklı bir süreç. Dünyanın değişimini anlarsan bu süreç başlar. Mesela ilk baştan bu yana felsefeye, tasavvufa gerekli özeni göstermedim. Ben buna pişmanım.

Bu iç değişim neyle başlar?

Çok basit. Görebilmekle başlar bu. Sol gördüğünü değil hep görmek istediğini gördü bugüne kadar. Solun kafasında analiz yeteneği yoktur sonuçta dogmatiktir. Hayatı kitaba uydurur. Buradan bakınca kendinizi değiştiremezsiniz. Ama hayata, değişime duyarlıysanız oradaki gördüğünüz soruları sizi değişmeye iter. O zaman dizinizi kırıp bir taraftan kitaplara bakar bir taraftan hayata bakar ve gerçekleri görmeye çalışırsınız. Ama mutlak bir gerçek olarak görüyorsanız sosyalizmi hayata göreceli olarak bakamazsınız. Hep o mutlak gerçeği ararsınız. Ama dünyada gerçek mutlak yoktur.

Bir konferansınızda, "27 Mayıs Darbesi öncesinde Demokrat Parti'nin (DP) gençleri kıyma makinasında doğradığına inanmıştık." demiştiniz. Bunun gibi başka pişmanlıklarınız var mı kişisel tarihinizde?

Gençsin, ben ne yapabilirdim diyemiyorsun. Bir aldatılmışlık duygusu inanın içine doluyor. Niye göremedim diyorsun tabi yine de. Etrafımız bugün ki gibi değildi. Ne televizyon vardı ne de internet. Vicdan unutmuyor. Sizi rahatsız ediyor. 27 Mayıs'ı görünce, kolay propagandaya kapılmamama adına bir refleks geliştirdim. Nitekim 28 Şubat Darbesi'nde ben hep uyardım. Menderes'in idamında yanlış yapıldığını söyledim. 28 Şubatçılar şeriat tehlikesine inanmamızı istiyorlar dedim. Aczimendi görüntülerine kanılmaması gerektiğini anlattım.

Danıştay cinayeti, Rahip Santoro, Hrant Dink ve Cumhuriyet mitingleri ile ilgili de aynı düşünde misiniz?    

Tabii onlar 28 Şubat'ın devamı. Gerici anlamda bir restorasyon. 1930'lı yılların Türkiye'sini inşa etmek isteyenlerin bir oyunudur.

Ergenekon kazansa Türkiye'de nasıl bir tablo oluşurdu?

Felaket olurdu. Bin yıllık iktidardan vazgeçmek çok ciddi bir kan dökülmesiyle olabilirdi. 12 Eylül'den çok daha kanlı olurdu. Türkiye her şeyden önce tarihsel bir fırsatı kaçırırdı. 28 Şubat sonrasını ben şöyle tanımlıyorum. Aslında Türkiye'de bir devrimsi durumu tetiklendi. Askerlerin istediğinin tam tersi oluştu. Tarihin dibindeki muhalefetin su yüzüne çıkmasını sağladı. Hem mağduriyet oluştu hem de gerçekler görüldü. İslami muhalefet buradan doğdu. AK Parti 2002 de iktidara geldi. Türkiye bu süreçte tarihinde olmadığı kadar büyük değişimlere imza attı. Bugüne baktığımızda askeri vesayet geriledi. Şimdi de Kürt meselesi çözülmek üzere.

Bir panelde size, sol görüşlü bazı öğrenciler, "Dönek, vatan haini, AKP ve ABD uşağı, bunların hesabını vereceksin." diye bağırmış, tuvalet kağıdı fırlatmıştı. Sonrasın da tehditler aldınız mı hiç?

Daha önce de boya fırlatmışlardı. Evet Ergenekon kapışmasının olduğu dönemlerdi. Askeri vesayete karşı mücadele ediyordu. Türkiye'nin köklü değişimi sırasında statükonun tarafında olanların tepkisiydi bu. İçinde solcuların olması durumu değiştirmiyor.

Ergenekon bağlantılı solcular mı?

Ergenekon'la bağlantılarını bilmiyorum ama değişime karşıydılar. Anayasa referandumuna karşı çıkıyorlardı.

Askerin içerisindeki darbeci kanat bitti ki sizce?

Önemli ölçüde bittiğini düşünüyorum. Elbette derin devletin tamamen temizlendiğini düşünmüyorum. Derin devletin çok daha fazla gidildiği İtalya'da bile buz dağının sadece tepesinin temizlendiği söylendi. Bizde durum daha vahim.

Şuan bir sükûnet durumu var gibi. Neyi bekliyor olabilirler?

İktidar desteğine sahip değiller artık. Kürt meselesinde çatışma hali son bulursa büyük ölçüde derin devlet silahsız kalacak ama tam tersi olur, çözüm süreci başarısız olursa uyuklamakta olan güç ortaya çıkacaktır.

Çözüm sürecinin akamete uğramasını mı bekliyorlar?   

Evet. Çözüme destek vermeyenlere bir bakın. Suret-i haktan görünüp bir şey çıkmaz, sonu gelmez diyorlar. Türkiye bölünüyor şeklinde derin devletin ekmeğine yağ sürecek söylemler üretiliyor.

Türkiye'de sol kavramı bugün olduğu kadar hiç belirsiz bir hal almış mıydı?

Tabii olmamıştı. Bizim kafamızda yol belliydi. Hiç şüphemiz yoktu. İşçi sınıfı örgütlenecek ve devrim yapacaktı. Bugün bu çöktü.

Bugün nasıl bir sol var ve bunu kim temsil ediyor?

Bir gerçek var. Eğer biz kapitalizmin değiştirilemez olduğuna inanmıyorsak, yeni bir dünyanın olamayacağına inanmıyorsak sosyalizm üzerine konuşmak anlamsız. Ama ben öyle olduğunu düşünmüyorum.

CHP'yi nereye koyuyorsunuz?

Parti içinde kendini samimi sosyal demokrat olarak görenler vardır. Ama CHP Kemalist ideolojiden kendisini arındıramamış bir parti. Hiçbir zaman Marksizm'le tanışması da olmamış. Devletçi olmaktan kurtulmadıkça muhalefette kalmaya mahkûm olacaktır.

Siz, cumhuriyet aydınlanmasını Rönesans'ı olmayan modernizeme benzetiyorsunuz. Bizdeki yanlışların başlanğıcı burası mı?

Bizdeki Cumhuriyet, tepeden inmeciydi. Bir aydınlanma değil bazılarının iddia ettiği gibi. Bir aydınlanma getirmiş değil tam tersine Batı'yı taklit etmiş ama bu taklitle olacak bir şey değil. Ancak kendi dinamikleriyle olur bu. Siz bir gecede Osmanlı'nın fıkıh bilimi kaldırıp yerine medeni kanunun tercüme olarak koyarsanız. 600 yıllık biliminizi, birikiminizi reddedersiniz. Böyle bir ortamda hangi aydınlanmadan söz edebilirsiniz. Sadece Latin Alfabesini almak batının bilimini almak aydınlanma değil bir taklittir. Cumhuriyet sonrasında özgün bir bilimden söz edemezsiniz. Bizim toplumumuzun bir sosyolojisi yoktur mesela. Batı sosyolojisiyle İslam toplumunu anlamaya çalışıyorsunuz. Bu nasıl bir şey? Tasavvufu bilmediğin zaman bu topraklarda bilim yapamazsınız.

Sizin tasavvufla tanışmanız hapishane yıllarınıza dayanıyor değil mi?

Evet. Şeyh Bedreddin sayesinde tasavvufa merak sardım. Bir savcı biz solcuları Şeyh Bedreddin'in torunları olmakla suçlamıştı.

Ne kazandırdı size tasavvuf?

Alçak gönüllü olmayı, hayatın değerini anlayabilmeyi, içtiğin suyun değerini…

Türkiye'de solun bir kesimi otoriter ve darbeci olmakla suçlanıyor hep. Solun askeri darbelerden medet ummasının başlangıcı ne zamandır?

27 Mayıs Darbesini ilerici bir devrim olarak görüyorduk. 1960 sonrası TİP içerisinde bir ayrışma ortaya çıktı. Bir kanat Milli demokratik devrim diyor ve esas olarak Doğan Avcıoğlu'nun tezlerini esas alıyor ve bir cunta ile iktidarı, toplumu değiştirmeyi düşünüyordu. O andan itibaren bir ayrışma çıktı. TİP'in zayıflamasına neden oldu bu. Biz halkın yanındaydık ve cuntaya karşıydık.27 Mayıs toplumun kendi sorunlarını çözme kabiliyetini ortadan kaldırdı. Tamam menderesin her yaptığı doğru değildi ama toplum bunu demokrasi içerisinde çözebilirdi. 27 Mayıs bunu ortadan kaldırdı. Toplum ne zaman kendi ayakları üzerinde durmaya kalkışsa darbe tepeye iniyordu. 27 Mayısla başlayan süreç bence Cumhurbaşkanlığı seçimlerine müdahale eden e-muhtırayla biter. Gül'ün seçilmesi bu kısır döngüyü bitiren olaydır. Başbakanı da şapkayı alıp gitmemesi tarihi değiştirmiştir.  

Doğan Avcıoğlu dediniz. Yön Dergisi'nin o gün ki misyonu neydi?

Aslında bu üzerinde akademik çalışmalar da yapılan ciddi bir konu. Benim de dönüp zaman zaman baktığım bir döneme ait. İkili bir misyonu vardı derginin. Sosyalizmin daha lafı bile edilmiyorken toplumcu görüşleri en ücra köşelere kadar yayıyor, çok ciddi satan bir dergiydi. Doğan Avcıoğlu, "İşçi sınıfı devrime hazır değil. Hazır olana kadar ne yapacağız?" diye soruyordu. Bu soru darbeye çağrıydı aslında…

Türkiye'de solun başarısız olmasındaki en büyük etken hangisi?  

Bunun tek bir etkeni yok. Biz, cumhuriyetle birlikte bilimde sanatta felsefede Osmanlı'dan koptuk. Elbette bu ciddi sonuçlar doğurdu. Cumhuriyet bir hafıza silme operasyonudur. Eğer sen dedenin mektuplarını okuyamazsan dedenin tarihini de bilmezsin. Bu hafıza kaybı sol aydınları da etkiledi. Mustafa Suphilerin öldürülmesi büyük bir kırılma noktasıydı. Sol, değişimin dışına itildi. 1950'lerden sonra sol şiddete maruz kaldı. Sovyetlere çok yakın olmamızdan dolayı her 10 yılda darbe yapıldı. Her yeni kuşak Amerika'yı yeniden keşfetti. Kendi Marksizm'imizi yaratamadık, kopyaladık. Bu, batılı olmayan ülkelerin genel sorunudur.

Bir solcu olarak İslam filozoflarını tanımamam utanç vericiydi

Tasavvufa itikadı olarak değil de sadece kültürel olarak mı bakıyorsunuz?

Bu, zor bir soru… İkisi birbirinden ayrılmaz. Tasavvuf yaşam tarzıdır. Ben öğrendikçe yaşamım üzerinde etkili oldu. Gerçek anlamda felsefi düşünmeyi öğrendim. Aristo'yu Kantı okudum. Felsefeci olmakla felsefi düşünme farklıdır.

İnanıp inanmıyor olmamın konuşulması beni vicdanen rahatsız ediyor. Ayrıca kişinin kendisini ateist olarak deklare etmesini doğru bulmuyorum. Çünkü bu ilanla birlikte kendimi ötekiyle ayırıyorum. Bu yüzden kendimi ateist olarak ifade etmek istemem. İnancım bana aittir. Bir başkasıyla inanç temelli bir fark ortaya koymak istemem. Bu bir kibirdir aynı zamanda. Ben ateistim, bak sen hala inanıyorsun gibi…

Bugüne kadar hiç böyle bir sevgi hissetiniz mi?

Tabi ki… Ama sadece inanç temelli değil. Tasavvufta benim sevdiğim bir anlatım vardır. Tek bir insana aşık olmayan Allah aşkını bilemez derler… Ben bunu anladıktan sonra doğrudan doğruya Allah'ın varlığını ya da yokluğunu tartışmayı anlamsız bulurum…

Şuan hangi okumaları yapıyorsunuz tasavvuf alanında?

Sühreverdi'yi okuyorum.  Ama esas olan aşkı anlayabilmek. Korkulan değil sevilen bir Allah anlayışım var…

Medeniyetler İttifakı projesine önem veriyor ve Anadolu ile Endülüs kültürünün dünya barışına katkı sağlayacağını düşünüyorsunuz. Bu manada Türk okullarının barışa ne gibi katkısı olabilir?

Okullar tabi ki eğer farklı din ve dillerdeki öğrencileri buluşturuyorsa dünya barışına hizmet eder. Türkçe Olimpiyatları'nı basına yansıdığı kadar izliyorum ve olumsuz bir izlenimim de yok. Medeniyetler çatışmasına değil de medeniyetler buluşmasına hizmet eder. Zaten medeniyetler buluşmasın da sivil toplum kuruluşları rol almalı…

Sizin İbn-i Haldun'dan İbn-i Arabi'den örnekler vermeniz, eski dostlarınızın söylemlerine, "Nabi'de İslamcı oldu" şeklinde yansıyor…

Evet, böyle söylüyorlar. Bugün bütün dünyada çok kültürlü bir medeniyet arayışı var. Bunun kökleri sizde varsa ve siz bunu bilmiyorsanız. Bu bir utanç kaynağı olmamalıdır. Ben İslam filozoflarından örnekleri geçmişimizde bir hazinenin olduğunu göstermek için veriyorum. Ütopik sosyalistleri öğreniyoruz da neden kendi kültürümüze yabancı kalalım… Bir İtalyan tarihçi, "Rönesans'ı acaba Yunus mu ateşledi?" diye soruyor.    

CHP ilk başta çözüm sürecine destek verdiğini açıkladı ama şuan partide bir sessizlik hakim…

Öyle bir adım atıldı ki iki tarafta çözüm istiyor. Buna hayır demek mümkün değildi. Baktı ki CHP durum ciddi, tamam biz destekliyoruz demekten uzak durdu. Kendilerinin bir projesi yok çünkü, hazır değiller. Büyük bir bocalama içindeler… CHP'nin haklı olduğu taraf ise hükümetin bundan sonra daha şeffaf olması gerekiyor. Yol haritasını söylemesi gerekiyor ki kamuoyundan beklediği desteği alsın. İyimserliği başa alıyorum ama ihtiyatlıyım aynı zamanda…

Ulusalcı kanat, İzmir'in özgürlükçü ruhuna zarar veriyor

İzmir Foça'ya yerleşme kararı almanız zor oldu mu?

Eşim Aydınlı olduğu için çok sayıda akrabası var burada. Ben zaten Foça'yı ben çok seviyordum. Bir ay içinde karar verdik ve hemen taşındık.

Özlüyor musunuz İstanbul'u?

Hayır. Özleyeceğimi sanıyordum ama artık üç günden fazla kalamıyorum. Beni boğuyor şehir. Siz nasıl yaşıyorsunuz şaşırıyorum!

Neler yapıyorsunuz Foça'da?

Okuyarak ve yazarak geçiyor günlerim. Küçücük bir bahçem var. Yüzmeyi de çok severim.

İzmir'in politize edilmiş haline dışardan bir gözle nasıl bakıyorsunuz?

İzmir'in kendine özgü bir havası var. Ergenekon Davası ve özellikle de Cumhuriyet mitinglerinde kemikleşmiş bir ulusalcı kanat oluştu. Ama ben bu durum uçun süreceğini düşünmüyorum. Çünkü bu durum İzmir'in özgürlükçü ruhuyla ters düşüyor, zarar veriyor. Önümüzdeki yıllarda hoşgörü ikliminin ağır basacağını düşünüyorum.

Sosyalist olmanın diyetini çocuksuz kalmakla ödedim

Ölümden korkar mısınız?

Korku niye? Tasavvufun inanç bakımından ayırt edici yanı Allaha aşkla bağlanmaktır. Korkarak değil… Bir ayağım çukurda, yarın acaba cehenneme gider miyim değil… Bu korku ile Allaha bağlanmak benim kabul edebileceğim bir şey değil. Ama Allah'ı sevdiğimi hissedersem bu başka…

Bir vasiyetiniz var mı?

Sadece bir evim var o da eşimin üzerine zaten…

Çocuklarınız yok mu?

Hayır. Sosyalist harekete ödediğim faturadır belki de. Çünkü eşimle birlikte karar aldık bu kaçma göçme işleri arasında bir çocuğun sorumluğunu üstlenemezdik… Hep kaçtım ben. Kendi arkadaş çevremden biliyorum. Çocuklar büyük bir travma yaşıyordu.

Tek bir şey isteseniz bu çocuk mu olurdu?

Evet çocuk olurdu…

Kız, erkek?

Hiç fark etmezdi… (Gülüyor)

ZAMAN